संत सेना महाराज- "मदनमूर्ति माझा तारक गोविंदा-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

दुसरे कडवे: "सेना म्हणे भज परमानंद ॥"
अर्थ (Meaning):
संत सेना महाराज म्हणतात की, तू त्या परमानंदाला (परम-आनंदाला) भज (भक्ती कर, सेवा कर, स्मरण कर).

मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Complete, Extensive, and Lengthy Elaboration/Analysis in Marathi):

या दुसऱ्या चरणात संत सेना महाराजांनी भक्तीचा उपदेश केला आहे.

'सेना म्हणे': या शब्दातून संत स्वतःचा अनुभव आणि अधिकार सिद्ध करतात. मी जे सांगतो आहे, ते माझ्या अनुभवाचे सार आहे, असे ते सूचित करतात. हे केवळ ज्ञान नाही, तर भक्तीच्या मार्गावरून गेलेल्या एका संताचा आदेश आहे.

'भज परमानंद': हे अभंगाचे सार आहे. 'परमानंद' म्हणजे सर्वात मोठा आनंद, जो लौकिक आनंदापेक्षा (क्षणिक आणि नाशवान सुख) खूप वेगळा आहे. हा आनंद शाश्वत, निखळ आणि अखंड असतो. याच आनंदाला ईश्वरी आनंद, आत्मानंद किंवा मोक्ष असेही म्हणतात. संसारातील सुख-दुःख, लाभ-हानी, मान-अपमान या द्वंद्वांनी या परमानंदाला स्पर्शही होत नाही.

'भज' या शब्दाचा अर्थ नुसती पूजा करणे नाही, तर प्रेमपूर्वक, एकनिष्ठेने आणि सर्वस्व अर्पण करून त्याची भक्ती करणे. या भक्तीमध्ये नामस्मरण, श्रवण, कीर्तन, पादसेवन, अर्चन, वंदन, दास्य, सख्य आणि आत्मनिवेदन या नऊ प्रकारच्या भक्तीचा समावेश होतो. ही भक्तीच जीवाला परम गती देऊ शकते.

पहिल्या चरणातील 'तारक गोविंदा' ची ओळख पटवून दिल्यावर, दुसऱ्या चरणात त्याला भजण्याचा स्पष्ट आदेश दिला आहे. याचा अर्थ असा की, जर तुम्हाला संसारसागरातून तरायचे असेल आणि तो दिव्य आनंद (परमानंद) अनुभवायचा असेल, तर त्या मदनमूर्ति गोविंदाची भक्ती करा.

उदाहरणासह (Udaharana Sahit): ज्याप्रमाणे वीणेची तार छेडल्यावर मधुर संगीत निर्माण होते, त्याचप्रमाणे जीवनात भक्तीची तार छेडल्यास परमानंदाचे संगीत आपोआप वाजू लागते. मीराबाईने सर्व सुख-ऐश्वर्य सोडून केवळ श्रीकृष्णाचे भजन केले आणि तिला तो परमानंद प्राप्त झाला. हाच अनुभव संत सेना महाराज आपल्याला घेण्यास सांगतात.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference)
समारोप (Conclusion)
हा अभंग केवळ दोन चरणांचा असला तरी, तो अध्यात्मिक साधनेचे सार आहे. संत सेना महाराजांनी अत्यंत कमी शब्दांत ईश्वराचे स्वरूप (मदनमूर्ति गोविंदा) आणि भक्तीचे अंतिम उद्दिष्ट (परमानंद) याचे स्पष्टीकरण दिले आहे. त्यांनी भक्ताला केवळ ईश्वराचे रूप न पाहता, त्याची तारक शक्ती ओळखून, पूर्ण निष्ठा आणि प्रेमाने त्याचे भजन करण्याचा सोपा आणि सरळ मार्ग दाखवला आहे.

निष्कर्ष (Summary/Inference)
या अभंगातून मिळणारा निष्कर्ष (सार) हा आहे की:

ईश्वर सुंदर, मोहक आणि तारक आहे: परमेश्वराचे रूप अत्यंत आनंददायी असून तोच या संसारिक दुःखातून मुक्ती देणारा आहे.

भक्ती हाच खरा मार्ग: त्या परमेश्वराची निष्ठापूर्वक भक्ती (भजन) करणे, हाच जीवनातील अंतिम आणि शाश्वत आनंद (परमानंद) मिळवण्याचा एकमेव मार्ग आहे.

स्व-ओळख व कर्तव्य: संत सेना महाराज सामान्य माणसाला त्याचे कर्तव्य आणि जीवनाचे उद्दिष्ट स्पष्टपणे सांगतात – ते म्हणजे त्या तारक गोविंदाचे भजन करून परमानंद प्राप्त करणे.

हा अभंग विठ्ठलाच्या (गोविंदाच्या) भक्तीचा जयघोष असून, सर्व भक्तांसाठी अखंड आनंदाकडे नेणारा दीपस्तंभ आहे.

संत सेनामहाराज म्हणतात, 'धूप, दीप तुपाची आरती करून आम्ही आमचे प्राण है कमलापती। तुमच्यावरून ओवाळून टाकतो. मंगल करणारे, सदा पवित्र राजा रामचंद्रांचे चला पूजन करू या.

कर्तव्याच्या दिव्यात विशुद्धतेच्या वाती जाळून हे कमलापती तू प्रत्यक्ष निरंजन म्हणजेच डाग नसलेला तुला निरांजनाने ओवाळून रामभक्त असे रामानंद हे ज्ञानी पूर्ण परमानंद स्वरूप आहेत. मदनमूर्ती गोविंद हा मला तारणारा आहे; शेवटी सेनाजी म्हणतात त्या परमानंदांचे सदोदित भजन करा.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.09.2025-सोमवार.
===========================================