उभयचर: जल आणि जमीन दोन्हीवर राहणारे जीव-1-🐸🦎💧🌳

[Atul Kaviraje]

उभयचर: जल आणि जमीन दोन्हीवर राहणारे जीव-

उभयचर असे जीव आहेत जे त्यांच्या आयुष्यातील काही भाग पाण्यात आणि बाकीचा भाग जमिनीवर घालवतात. 'उभयचर' हा शब्द संस्कृतच्या दोन शब्दांपासून बनलेला आहे: 'उभय' म्हणजे 'दोन्ही' आणि 'चर' म्हणजे 'संचार करणारा'। हे जीव सरपटणाऱ्या प्राण्यांमध्ये (reptiles) आणि माशांमध्ये एक विकासवादी दुवा (evolutionary link) मानले जातात. त्यांची त्वचा ओलसर असते आणि ते पाण्यात अंडी देतात।

1. उभयचर म्हणजे काय? (What are Amphibians?)
व्याख्या: उभयचर हे शीत रक्ताचे (cold-blooded) पृष्ठवंशीय (vertebrates) प्राणी आहेत जे त्यांच्या जीवनचक्रादरम्यान पाणी आणि जमीन दोन्हीवर राहू शकतात।

उदाहरण: बेडूक 🐸, सॅलामंडर 🦎, टोड 🐸 आणि न्यूट 🦎।

चिन्ह: 💧🌳

इमोजी सारांश: 🐸🦎💧🌳

2. उभयचरांची मुख्य वैशिष्ट्ये (Main Characteristics of Amphibians)
उभयचरांमध्ये काही खास वैशिष्ट्ये आहेत जी त्यांना इतर प्राण्यांपासून वेगळे करतात:

दुहेरी जीवनशैली (Dual Lifestyle): ते पाण्यात जन्माला येतात आणि जीवनाचा सुरुवातीचा भाग (जसे की टॅडपोल) पाण्यात घालवतात, तर प्रौढ झाल्यावर ते जमिनीवरही राहतात।

ओलसर त्वचा (Moist Skin): त्यांची त्वचा खवले (scales) नसलेली, ओलसर आणि गुळगुळीत असते, ज्याद्वारे ते श्वासही घेऊ शकतात। 🌬�

अंडी घालणे (Egg Laying): ते पाण्यात जेलीसारख्या आवरणात अंडी घालतात। 🥚💧

श्वसन (Respiration): लहानपणी ते गळ्याच्या आतल्या बाजूला असलेल्या फुफ्फुसांनी (gills) श्वास घेतात, तर मोठे झाल्यावर फुफ्फुसे (lungs) आणि त्वचेने। 🫁

शीत रक्ताचे (Cold-blooded): त्यांच्या शरीराचे तापमान बाहेरील वातावरणानुसार बदलते। ❄️🔥

3. उभयचरांचे जीवनचक्र (Life Cycle of an Amphibian)
उभयचरांचे जीवनचक्र कायांतरण (metamorphosis) म्हणून ओळखले जाते, ज्यात ते अनेक टप्प्यांतून जातात।

अंडे (Egg): मादी उभयचर पाण्यात जेलीसारख्या पदार्थात अंडी घालते।

लार्वा/टॅडपोल (Larva/Tadpole): अंड्यातून लहान टॅडपोल बाहेर येतात जे माशांसारखे दिसतात, त्यांना शेपटी आणि फुफ्फुसे असतात।

बदल (Metamorphosis): टॅडपोल हळूहळू पाय आणि फुफ्फुसे विकसित करतात, तर शेपटी नाहीशी होते।

प्रौढ (Adult): पूर्ण विकसित उभयचर जमिनीवर राहण्यासाठी तयार होतो, पण प्रजननासाठी (reproduction) पुन्हा पाण्यात जातो।

4. उभयचरांचे प्रकार (Types of Amphibians)
उभयचरांना तीन मुख्य गटांमध्ये विभागले आहे:

एनुरन्स (Anurans): हे असे उभयचर आहेत ज्यांना शेपटी नसते।

उदाहरण: बेडूक 🐸 आणि टोड 🐸।

कौडाटा (Caudata): हे असे उभयचर आहेत ज्यांना शेपटी असते।

उदाहरण: सॅलामंडर 🦎 आणि न्यूट 🦎।

जिम्नोफियोना (Gymnophiona): हे पाय नसलेले, कृमी (worm) सारखे दिसणारे उभयचर असतात।

उदाहरण: सिसिलियन (Caecilians) 🐛।

5. उभयचरांचे निवासस्थान (Habitat of Amphibians)
ते जगभरात विविध अधिवासांमध्ये आढळतात, परंतु त्यांना ओलसर भागांची गरज असते।

ओलसर भाग: तलाव, नद्या, आणि दलदलीची जमीन। 💧

वर्षावन: उष्णकटिबंधीय वर्षावनांमध्ये (tropical rainforests) त्यांच्या सर्वात जास्त प्रजाती आढळतात। 🌴

भूमिगत: काही प्रजाती त्यांची ओलसर त्वचा सुरक्षित ठेवण्यासाठी बिळांमध्ये राहतात। 🕳�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.09.2025-सोमवार. 
===========================================