'श्री घोडेश्वर (म्हसोबा) यात्रा, कुरुकली (कागल):-1-🐎🚩🥁🛡️🙏

[Atul Kaviraje]

श्री घोडेश्वर यात्रा-कुरुकली, तालुका-कागल-

मराठी लेख - 'श्री घोडेश्वर (म्हसोबा) यात्रा, कुरुकली (कागल): पराक्रम, संरक्षण आणि लोक-देवतेची भक्ती'-

थीम: भक्ती भावनेने परिपूर्ण, उदाहरणांसह, चित्रात्मक वर्णन, प्रतीके आणि इमोजीसह, संपूर्ण आणि विवेचनात्मक विस्तृत आणि प्रादीर्घ लेख।

कोल्हापूर जिल्ह्यातील कागल तालुक्यात स्थित कुरुकली गाव, येथील प्रसिद्ध श्री घोडेश्वर (म्हसोबा) मंदिरामुळे पश्चिम महाराष्ट्र आणि सीमाभागातील हजारो भक्तांच्या श्रद्धेचे केंद्र आहे. घोडेश्वर नावाने पूजले जाणारे हे लोक-दैवत, मूळतः म्हसोबा (भैरवनाथ) यांचेच एक रूप आहेत, ज्यांना गावाचे रक्षक, शेतकऱ्यांचे सहायक आणि संकटांचे निवारण करणारे मानले जाते. येथील वार्षिक 'यात्रा' (उत्सव) कुरुकलीची ग्रामीण संस्कृती, अढळ आस्था आणि जिवंत लोक-परंपरा यांचे भव्य प्रदर्शन आहे.

१. देवतेचा परिचय: घोडेश्वर-घोड्यावरचे ईश्वर 🐎
१.१. नावाचा अर्थ: 'घोडेश्वर' म्हणजे 'घोड्याचे ईश्वर' किंवा 'घोड्यावर स्वार झालेले ईश्वर'। हे प्रतीक वेग, शौर्य आणि प्रत्येक दिशेने संरक्षण करण्याची क्षमता दर्शवते.

१.२. म्हसोबा/भैरवनाथ स्वरूप: घोडेश्वर देव स्थानिकरित्या म्हसोबा किंवा भैरवनाथ म्हणून पूजले जातात, जे शिवाचे उग्र रूप मानले जातात आणि महाराष्ट्राच्या लोक-देवतांमध्ये प्रमुख स्थान ठेवतात.

१.३. क्षेत्रपाल (संरक्षक): घोडेश्वरला कुरुकली गाव आणि आसपासच्या शेतांचे मुख्य क्षेत्रपाल (संरक्षक देवता) मानले जाते. ते प्रत्येक आपत्तीपासून गावाचे रक्षण करतात, असा भक्तांचा विश्वास आहे.

२. यात्रेचे स्वरूप: लोक-उत्सव आणि सांस्कृतिक मिलन 🥁
२.१. भव्य आयोजन: घोडेश्वरची यात्रा एक भव्य वार्षिक उत्सव म्हणून आयोजित केली जाते, ज्यात संपूर्ण तालुका आणि सीमावर्ती कर्नाटकातील भक्त मोठ्या संख्येने सहभागी होतात.

२.२. 'घोड्याची मिरवणूक': यात्रेचे मुख्य आकर्षण सजवलेल्या घोड्यांसह किंवा घोड्याच्या प्रतिकृतीसह काढली जाणारी शोभायात्रा आहे, जी देवतेच्या पराक्रमी स्वरूपाचे प्रदर्शन करते. 🚩

२.३. काठी आणि संबळ: उत्सवात 'संबळ' (ढोलचा एक प्रकार) आणि 'काठी' (देवतेचा ध्वज/प्रतीक) महत्त्वपूर्ण असतात, ज्यांचा नाद भक्तांमध्ये उत्साह आणि ऊर्जा भरतो.

३. भक्तीच्या अनोख्या परंपरा: घोड्याची पूजा 🐴
३.१. घोड्याचे अर्पण: भक्त नवस पूर्ण झाल्यावर लाकडी किंवा धातूचे छोटे घोडे मंदिरात अर्पण करतात, जे देवतेच्या नावाशी जोडलेले त्यांचे महत्त्व सिद्ध करते. 🎁

३.२. देवतेचे वाहन: मंदिरात देवतेच्या मूर्तीजवळ किंवा लिंगाजवळ घोड्याची मूर्ती स्थापित असते, जिची पूजा विशेषतः केली जाते.

३.३. 'घोड्यावरचा नैवेद्य': काही भक्त देवतेला घोड्यावर बसून किंवा घोड्यासह नेऊन नैवेद्य (प्रसाद) अर्पण करतात, असा विश्वास ठेवून की देव स्वतः घोड्यावर स्वार होऊन प्रसाद स्वीकारतात.

४. नवस (मन्नत) आणि श्रद्धा: त्वरित समाधानाचे देव 🙏
४.१. त्वरित फलदायी: घोडेश्वर (म्हसोबा) ला 'जागृत' आणि लवकर फळ देणारे देवता म्हणून पूजले जाते.

४.२. नवस (रोग/आजारी): भक्त अनेकदा दुधाळ जनावरांचे रक्षण, पिकांच्या रोगांपासून बचाव आणि शारीरिक त्रासातून मुक्तीसाठी नवस मागतात.

४.३. अंगारा/भंडारा: पूजेनंतर दिला जाणारा 'अंगारा' (राख) किंवा 'भंडारा' (हळदी-कुंकवाचा भुकटी) भक्तांद्वारे पवित्र मानला जातो, जो ते आपल्या कपाळावर लावतात.

५. मंदिराचा इतिहास आणि स्थानिक आख्यायिका 📜
५.१. प्राचीनता: मंदिराच्या बांधकामाची अचूक तारीख ज्ञात नसली तरी, म्हसोबा/भैरवनाथाच्या पूजेची परंपरा दख्खन प्रदेशात प्राचीन आहे, जी मंदिराची मूळ जोड दर्शवते.

५.२. स्थापनेची कहाणी: स्थानिक आख्यायिकांनुसार, देवतेने एकेकाळी घोड्यावर स्वार होऊन गावाचे एका मोठ्या संकटातून किंवा बाह्य आक्रमणातून रक्षण केले होते, त्यानंतर त्यांना घोडेश्वर नावाने पूजले जाऊ लागले.

५.३. जीर्णोद्धार: कुरुकलीच्या स्थानिक भक्तांनी आणि गावकऱ्यांनी एकत्रितपणे मंदिराचा सुंदर जीर्णोद्धार केला आहे, ज्यामुळे त्याचे स्वरूप अधिक आकर्षक झाले आहे.

इमोजी सारansh (Emoji Summary):
🐎🚩🥁🛡�🙏 - घोडेश्वर म्हसोबा (घोड्यावर स्वार), यात्रा, लोक-संगीत, सुरक्षा आणि अढळ ग्रामीण श्रद्धा।

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.09.2025-मंगळवार. 
===========================================