बुद्धाचे परिनिर्वाण: एक ऐतिहासिक दृष्टिकोन-1-

[Atul Kaviraje]

बुद्धाचे परिनिर्वाण: एक ऐतिहासिक दर्शन-
बुद्धाचे परिनिर्वाण: एक ऐतिहासिक दृष्टिकोन-
(Buddha's Parinirvana: A Historical Perspective)
Buddha's Parinirvana: A Historical View-

बुद्धIचे परिनिर्वाण: एक ऐतिहासिक आणि भक्तिपूर्ण दृष्टीकोन (Buddha's Parinirvana: A Historical and Devotional Perspective)

"अरोग्या परमा लाभा संतुष्टि परमं धनम् विस्साम परमाजाति निव्वाणं परमं सुखम्।" - धम्मपद
(आरोग्य हा परम लाभ आहे, संतोष हे परम धन आहे, विश्वास हे परम नातलग आहे आणि निर्वाण हे परम सुख आहे।)

1. परिनिर्वाणाचा अर्थ आणि महत्त्व ✨
1.1. अर्थाचा खुलासा:

'परिनिर्वाण' (Parinirvana) चा शाब्दिक अर्थ 'पूर्ण निर्वाण' किंवा 'अंतिम मुक्ती' आहे. ही ती अवस्था आहे जेव्हा एखादा अर्हत (Arhat) किंवा बुद्ध (Buddha) भौतिक शरीर सोडून जन्म, मृत्यू आणि पुनर्जन्माच्या चक्रातून (संसार) कायमचा मुक्त होतो.

निर्वाण (Nirvana) ज्ञानप्राप्तीच्या वेळी (बोधी वृक्षाखाली) प्राप्त होते, जो दु:ख आणि क्लेशांचा नाश आहे, तर महापरिनिर्वाण (Mahaparinirvana) शारीरिक मृत्यूने त्या निर्वाणाची अंतिम आणि पूर्ण अभिव्यक्ती आहे.

भक्तिभाव: हा शोकाचा नव्हे, तर मुक्तीच्या सिद्धीचा दिवस आहे. हे दर्शवते की मानव देखील प्रयत्नांनी परम शांती प्राप्त करू शकतो. 🕊�

1.2. बौद्ध धर्मातील स्थान:

बुद्धांच्या जीवनातील चार प्रमुख घटनांपैकी (जन्म, ज्ञानप्राप्ती, प्रथम उपदेश आणि महापरिनिर्वाण) ही एक आहे, जी बौद्ध अनुयायी अत्यंत श्रद्धेने साजरी करतात.

हे अस्थिरता (अनित्य - Impermanence) च्या सिद्धांताची अंतिम पुष्टी आहे—स्वत: बुद्धांचे शरीरही नश्वर होते. 🍂

2. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी (वेळ आणि ठिकाण) 🗺�
2.1. वेळेची निश्चिती:

परंपरेनुसार, बुद्धांचे महापरिनिर्वाण साधारणपणे 483 ईसापूर्व मध्ये झाले, जेव्हा त्यांचे वय सुमारे 80 वर्षे होते.

हे वैशाख पौर्णिमेला (बुद्ध पौर्णिमा) झाले, जी त्यांच्या जन्म आणि ज्ञानप्राप्तीचीही तिथी आहे. 🌕

2.2. घटनास्थळ: कुशीनगर:

ही घटना प्राचीन भारतातील मल्ल प्रजासत्ताक ची राजधानी कुशीनगर (सध्याचे उत्तर प्रदेश) येथील हिरण्यवती नदीच्या काठी घडली.

बुद्धांनी आपल्या अंतिम क्षणांमध्ये दोन शाल वृक्षांच्या मध्ये उजव्या कुशीवर आडवे होऊन विश्राम घेतला. 🌳🌳

3. अंतिम भोजन आणि आजारपण 🍲
3.1. चुंदचे भोजन:

पावा येथे, बुद्धांनी चुंद (Cunda) नावाच्या लोहाराने दिलेले भोजन स्वीकारले.

ग्रंथानुसार, हे भोजन (सूकरमद्दव) कदाचित एका विशिष्ट प्रकारचा मशरूम किंवा खाद्यपदार्थ होता, ज्यामुळे बुद्ध गंभीरपणे आजारी पडले. 🤢

3.2. बुद्धांची करुणा:

बुद्धांनी आपला शिष्य आनंद यांना सांगितले की चुंदला हे सांगू नका की आजार त्या भोजनामुळे झाला होता, जेणेकरून त्याला दुःख होणार नाही.

हा त्यांचा असीम करुणा (करुणा - Compassion) चा दृष्टिकोन होता. 🙏

4. अंतिम उपदेश (स्वतःचा दिवा हो) 💡
4.1. अंतिम संदेश:

कुशीनगरला पोहोचल्यानंतर, बुद्ध जेव्हा अत्यंत अशक्त होते, तेव्हा त्यांनी भिक्खूंना आपला अंतिम आणि महत्त्वाचा उपदेश दिला:

"विहारथ आनन्द, अप्पमादेन सम्पदेथ" - (सर्व संस्कृत पदार्थ नश्वर आहेत, अप्रमादाने आपले कल्याण करा.)

अप्प दीपो भव (Ap Dipō Bhava) - (स्वतःसाठी प्रकाश व्हा.) 🕯�

4.2. धर्म आणि नियमांवर जोर:

बुद्धांनी सांगितले की त्यांच्या जाण्यानंतर धर्म (Dharma) आणि विनय (Vinaya - नियम) हेच त्यांचे गुरु आणि मार्गदर्शक असतील.

5. महापरिनिर्वाणाची घटना 🧘�♂️
5.1. अंतिम विश्राम:

बुद्धांनी दोन शाल वृक्षांच्या मध्ये आपली उजव्या कुशीवरची मुद्रा (परिनिर्वाण मुद्रा) घेतली, ज्यांचे मुख उत्तरेकडे होते.

5.2. महाप्रयाण:

बुद्धांनी क्रमिक ध्यानाच्या अवस्थांमधून जात, आपल्या भौतिक देहाचा त्याग केला आणि महापरिनिर्वाण प्राप्त केले.

ग्रंथानुसार, त्या क्षणी पृथ्वी थरथरली आणि अलौकिक सुगंधी फुलांचा वर्षाव झाला. 🌸🌍

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.10.2025-बुधवार.
===========================================