संत सेना महाराज-नाम साधनाचे सार। भवसिंधु उतरी पार-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

कडवे २: "तिन्ही लोकी श्रेष्ठ। नाम वरिष्ठ सेवी हे॥"
अर्थ (Meaning):
भगवंताचे नाम हे तिन्ही लोकांमध्ये (Three Worlds) अत्यंत श्रेष्ठ (Highest) आहे. म्हणून, ते श्रेष्ठ नाम नेहमी सेवावे (Worship/Chant), म्हणजेच त्याचे सतत स्मरण करावे.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
तिन्ही लोकी श्रेष्ठ नाम: तिन्ही लोक म्हणजे स्वर्ग (Heaven), मृत्यूलोक (Earth) आणि पाताळ (Netherworld). या तिन्ही लोकांमध्ये देवाच्या नामाहून श्रेष्ठ असे दुसरे कोणतेही तत्त्व नाही. वेदांमध्ये आणि पुराणांमध्ये देखील नामाचा महिमा गायलेला आहे. नाम हे 'ब्रह्म' (Supreme Reality) तत्त्वासारखे आहे, जे सर्वात शुद्ध, पवित्र आणि शाश्वत (Eternal) आहे. अनेक संतांनी आणि ज्ञानी लोकांनी या नामाचे सेवन करून परमगती प्राप्त केली आहे.

नाम वरिष्ठ सेवी हे: 'वरिष्ठ' म्हणजे सर्वात उच्च दर्जाचे. देवाचे नाम हे कोणत्याही धार्मिक कर्मकांडापेक्षा, दानधर्मापेक्षा किंवा तीर्थयात्रेपेक्षा मोठे आहे. कारण ही सर्व साधने विशिष्ट वेळेपर्यंत फळ देतात, पण नामस्मरणाचे फळ अक्षय (Imperishable) असते. 'सेवी हे' याचा अर्थ केवळ एकदा नाम घेणे नव्हे, तर ते नाम सतत, श्रद्धेने आणि प्रेमाने उच्चारणे होय. नामस्मरण ही एक अंतरंगाची उपासना (Inner Worship) आहे, जी कोणत्याही बाह्य उपाधीशिवाय (External Conditions) करता येते.

कडवे ३: "शिव भवानीचा। गुप्त मंत्र आवडीचा॥"
अर्थ (Meaning):
हे नाम शिव (Lord Shiva) आणि भवानी (Goddess Parvati) यांचा देखील गुप्त (Secret) आणि आवडीचा (Favorite) मंत्र आहे.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
शिव भवानीचा गुप्त मंत्र: हा चरण नामाचे आध्यात्मिक महत्त्व (Spiritual Significance) दर्शवितो. हिंदू धर्मानुसार, भगवान शिव हे स्वतः राम नामाचे किंवा विष्णू नामाचे (जसे की 'राम') निरंतर जप करतात. काशीमध्ये (Kashi) मरणाऱ्या जीवाच्या कानात ते हा तारक मंत्र (Taraka Mantra) स्वतः सांगतात, ज्यामुळे त्या जीवाला मोक्ष मिळतो. शिव-भवानी (पती-पत्नी) हे देखील नामाचे महत्त्व जाणतात. 'गुप्त' म्हणजे हा मंत्र सर्वांना माहीत असूनही त्याचे खरे सामर्थ्य (Power) केवळ भक्तांनाच कळते.

या ओळीतून संत सेना महाराज हे सिद्ध करतात की, ज्या नामाचा जप स्वतः महादेव (Mahadev) करतात, ते नाम सर्वसामान्य मानवासाठी किती कल्याणकारी (Beneficial) असेल! याचा अर्थ, नाम हे केवळ एका विशिष्ट संप्रदायाचे नाही, तर ते सर्वशक्तिमान (Omnipotent) आहे.

उदाहरण (Example):
ज्याप्रमाणे सूर्य हा सर्वांना प्रकाश देतो, पण त्याचा खरा उपयोग शेतकरी (Farmer) अधिक चांगल्या प्रकारे करून घेतो, त्याप्रमाणे नाम हे सर्वांसाठी असले तरी, भक्तांसाठी ते कल्याणकारी अमृतासारखे आहे.

कडवे ४: "सेना म्हणे इरांचा। पाड कैसा मग तेथे॥"
अर्थ (Meaning):
संत सेना महाराज म्हणतात, (नामाच्या श्रेष्ठत्वापुढे) मग इतर गोष्टींचा (Ira - 'इरा' म्हणजे साधना, मत, विचार, कर्मकांड) काय पाड (Worth/Stature) राहणार? (नाम हेच सर्वश्रेष्ठ आहे).

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
सेना म्हणे इरांचा पाड कैसा: 'इरा' या शब्दाचा अर्थ अनेकप्रकारे घेतला जातो – जसे की इतर साधना, कर्मकांड, वादविवाद (Arguments) किंवा अहंकार. संत सेना महाराज अत्यंत आत्मविश्वासाने सांगतात की, भगवंताच्या नामापुढे मानवी विचार किंवा तर्क (Human Logic or Arguments), ईर्षा (Jealousy), किंवा इतर कोणतीही उपासना यांचा टिकाव लागू शकत नाही.

पाड कैसा मग तेथे: 'पाड' म्हणजे तुलना किंवा बरोबरी. याचा अर्थ, नामाची तुलना दुसऱ्या कशाशीही होऊ शकत नाही. नामस्मरण हे सुलभ (Easy), सहज (Natural) आणि अचूक फळ (Guaranteed Result) देणारे साधन आहे. इतर साधनांमध्ये कष्ट, नियम आणि चुका होण्याची शक्यता असते, पण नामात केवळ प्रेम आणि निष्ठा (Love and Faith) आवश्यक असते. या अंतिम चरणात, संत सेना महाराज आपल्या अनुभवाचे निष्कर्ष (Conclusion) स्पष्ट करतात.

उदाहरण (Example):
ज्याप्रमाणे राज्याच्या मुख्यमंत्र्यांनी (Chief Minister) दिलेला एक आदेश (Order) इतर कोणत्याही छोट्या अधिकाऱ्याच्या शब्दांपेक्षा अधिक मौल्यवान असतो, त्याचप्रमाणे नामाचे महत्त्व इतर साधनांपेक्षा अधिक आहे.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Inference)
समारोप (Summary)
संत सेना महाराजांनी या चार चरणांच्या अभंगातून नामसंकीर्तनाचा (Chanting the Holy Name) अद्वितीय महिमा थोडक्यात पण प्रभावीपणे सांगितला आहे. त्यांनी नाम हे साधनांचे सार, त्रैलोक्यात श्रेष्ठ, आणि शिव-भवानीचा आवडता मंत्र आहे, असे सांगून नामस्मरणाच्या सोप्या मार्गावर भक्तांना स्थिर केले आहे.

निष्कर्ष (Inference)
या अभंगाचा अंतिम निष्कर्ष हा आहे की, कलियुगामध्ये (In Kaliyuga) मोक्षप्राप्तीसाठी किंवा आत्मिक शांतीसाठी भगवंताच्या नामापेक्षा सोपा, सुलभ आणि प्रभावी दुसरा कोणताही मार्ग नाही. नामस्मरणामुळे फक्त पापक्षालन (Atonement of sins) होत नाही, तर जीवाला परमार्थ आणि परमसुखाची प्राप्ती होते.

म्हणून, जीवनात कितीही संकटे किंवा व्यस्तता असली तरी, नामस्मरणाची सवय ठेवणे, हेच खरे जीवनसार (Essence of Life) आहे, असा उपदेश संत सेना महाराज या अभंगातून सर्वसामान्य लोकांना देतात.

 (सेनामहाराज अ० क्र० १०३)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.10.2025-शनिवार.
===========================================