संत सेना महाराज-“करिता योगयोग। सिद्धी न पवेचि सांग-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

"करिता योगयोग। सिद्धी न पवेचि सांग॥

देव एक भावाविण। नाही नाही व्यर्थ शीण॥

केल्या तपाचिया राशी। तरि न मिळेचि त्यासी॥

करिता धुम्रपान। न भेटे नारायण॥

सेना म्हणे नको काही एका विण तुजे नाही॥"

हा संत सेना महाराजांचा अभंग 'भाव' (निष्ठा, प्रेमळ भक्ती) हाच देवप्राप्तीचा खरा मार्ग आहे हे अत्यंत प्रभावीपणे स्पष्ट करतो. बाह्य कर्मकांडे, योग किंवा मोठे तप निरर्थक आहेत, जर हृदयात खरी भक्ती नसेल तर!

हा अभंग आणि त्याचे सखोल विवेचन खालीलप्रमाणे:

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ आणि विवेचन
आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराजांच्या या अभंगाचा मूळ उद्देश मनुष्याला भावपूर्ण भक्तीचे महत्त्व पटवून देणे हा आहे. देवप्राप्तीसाठी लोक अनेक शारीरिक कष्ट, योग-साधना आणि मोठे तप करतात, परंतु संत सेना महाराज सांगतात की या सर्व गोष्टी 'भावाविण' (खऱ्या आंतरिक भक्तीशिवाय) व्यर्थ आहेत. देव हा केवळ प्रेमळ भक्तीने, निस्सीम श्रद्धेने आणि शुद्ध अंतःकरणानेच प्राप्त होतो. बाह्य दिखावा किंवा कर्मठपणा देवाच्या भेटीसाठी उपयोगी नाही.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन (Meaning and Elaboration of Each Stanza)
१. कडवे (Stanza) :
"करिता योगयोग। सिद्धी न पवेचि सांग॥"

अर्थ (Meaning):
अनेक प्रकारचे 'योग' (योग-साधना, हठयोग, विविध शारीरिक क्रिया) केले, तरी त्यातून 'सिद्धी' (परमेश्वराची प्राप्ती) होत नाही हे खात्रीने सांगतो.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
या चरणात संत सेना महाराज कठोर योग-साधनेच्या मर्यादा स्पष्ट करतात. अनेक लोक स्वतःच्या शरीराला कष्ट देऊन, वेगवेगळ्या प्रकारची आसने, प्राणायाम किंवा अन्य योगक्रिया करून देवप्राप्तीचा प्रयत्न करतात. त्यांना वाटते की या मार्गाने अलौकिक शक्ती (सिद्धी) किंवा परमेश्वर मिळेल. परंतु महाराज म्हणतात की, केवळ शारीरिक कष्ट आणि योगाचे नियम पाळून देव प्राप्त होत नाही. देवाला प्राप्त करून घेण्यासाठी 'अंतरंग' शुद्ध असणे आवश्यक आहे.
उदाहरणार्थ (Example): केवळ आसन लावल्याने किंवा श्वास रोखल्याने देव भेटत नाही. जर मन वासनांनी भरलेले असेल आणि हृदयात प्रेम नसेल, तर शरीर कितीही स्थिर ठेवले तरी भगवंत त्याकडे लक्ष देत नाही. भक्तीमध्ये 'शरीर' नव्हे, तर 'मन' आणि 'भाव' महत्त्वाचे आहेत.

२. कडवे (Stanza) :
"देव एक भावाविण। नाही नाही व्यर्थ शीण॥"

अर्थ (Meaning):
देव हा एकटा 'भावाविण' (खऱ्या आंतरिक भक्तीशिवाय) प्राप्त होत नाही, त्यामुळे अन्य प्रयत्नांमध्ये 'व्यर्थ शीण' (फक्त फुकटचा त्रास/कष्ट) आहे.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
हे अभंगाचे मध्यवर्ती सूत्र आहे. संत सेना महाराज अत्यंत ठामपणे सांगतात की 'भाव' हीच देवाला भेटण्याची एकमेव किल्ली आहे. भाव म्हणजे देवाबद्दलचे निस्सीम प्रेम, खरी श्रद्धा, तळमळ आणि अंतःकरणातील शुद्ध निष्ठा. जर तुमच्या मनात देवासाठी खरा भाव नसेल, तर तुम्ही कितीही धार्मिक विधी केले, तीर्थयात्रा केल्या किंवा कठोर व्रते पाळली तरी ते सर्व फुकट आहे. भगवंत हा भुकेला आहे, तो फक्त भक्तीच्या भावाचा भुकेला आहे. 'नाही नाही' या शब्दांनी महाराजांनी या गोष्टीवर जोर दिला आहे की यात कोणतीही शंका नाही.
उदाहरणार्थ (Example): एखादी गरीब आई आपल्या बाळाला तुटलेल्या ताटात, पण खूप प्रेमाने घास भरवते, तर ते बाळ आनंदाने खातो. त्याउलट, एखाद्या श्रीमंत घरात अतिउत्तम ताटात, पण प्रेमाविना दिलेले भोजन बाळ स्वीकारत नाही. त्याचप्रमाणे, परमेश्वराला वैभवापेक्षा भक्ताचा खरा आणि शुद्ध भाव महत्त्वाचा आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.10.2025-रविवार.
===========================================