संत सेना महाराज-“करिता योगयोग। सिद्धी न पवेचि सांग-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

३. कडवे (Stanza) :
"केल्या तपाचिया राशी। तरि न मिळेचि त्यासी॥"

अर्थ (Meaning):
मोठ्या 'तपाचिया राशी' (अनेक आणि मोठे तपश्चर्येचे ढिग) रचले, तरी त्या परमेश्वराची प्राप्ती 'न मिळेचि' (होतच नाही).

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
तप म्हणजे इंद्रियांना आवर घालून शरीराला कष्ट देणे. पूर्वी अनेक ऋषी-मुनींनी कठोर तपश्चर्या करून देव किंवा सिद्धी प्राप्त करण्याचा प्रयत्न केला. संत सेना महाराज सांगतात की, हजारो वर्षांचे तप केले, अनेक जन्मांमध्ये त्याची पुनरावृत्ती केली, तरीही केवळ तपाच्या जोरावर देव भेटत नाही. तपश्चर्या हे एक साधन असू शकते, पण साध्य नाही. साध्य फक्त भाव आहे. तपामुळे अहंकार वाढू शकतो, पण प्रेमळ भाव असेल तरच देव लीन होतो.
उदाहरणार्थ (Example): रावणाने शंकरासाठी कठोर तप केले, परंतु त्याच्या तपात भक्तीपेक्षा अहंकार आणि सत्तेची लालसा अधिक होती, म्हणून त्याला देवत्व प्राप्त झाले नाही. याउलट, संत तुकाराम महाराजांनी कुठल्याही मोठ्या तपाशिवाय, अत्यंत भावपूर्ण भक्तीने आणि कष्टमय जीवनातील अनुभवाने देवाला आपलेसे केले.

४. कडवे (Stanza) :
"करिता धुम्रपान। न भेटे नारायण॥"

अर्थ (Meaning):
'धुम्रपान' (धूर पिणे) म्हणजे पंचअग्नी साधना किंवा तत्सम त्रासदायक कर्मकांडे केली तरी 'नारायण' (परमेश्वर) भेटत नाही.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
या चरणातून महाराज बाह्य कर्मकांडांवर सणसणीत टीका करतात. 'धुम्रपान' याचा अर्थ येथे तंबाखूचे सेवन नव्हे, तर पूर्वीच्या काळात काही साधक पंचअग्नी साधना किंवा अन्य प्रकारची शारीरिक क्लेश देणारी, धुरामध्ये बसून केलेली साधना करत होते. त्यांना वाटायचे की अशा कठोर कृतीने देव प्रसन्न होईल. महाराज सांगतात की, अशा त्रासदायक आणि निरर्थक क्रिया करून देव भेटणार नाही. देवाला प्रसन्न करण्यासाठी प्रेमाचे अश्रू आणि भक्तीचा सुगंध आवश्यक आहे, धुराचा त्रास नव्हे.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference)
५. कडवे (Stanza) :
"सेना म्हणे नको काही एका विण तुजे नाही॥"

अर्थ (Meaning):
संत सेना महाराज म्हणतात, मला 'एका विण' (त्या एका भावाशिवाय/देवाशिवाय) दुसरे काहीही 'नको' आहे, कारण हे सर्व जग आणि माझे जीवन 'तुजे नाही' (तुझ्याशिवाय, म्हणजेच भावाशिवाय, काही नाही).

निष्कर्ष (Inference):
शेवटच्या कडव्यात संत सेना महाराजांनी आपल्या विचारांचा निष्कर्ष स्पष्ट केला आहे. ते अत्यंत नम्रपणे सांगतात की, मला योग, तप, सिद्धी किंवा अन्य कोणतेही बाह्य कर्मकांड नको आहेत. त्यांना फक्त देवाची भक्ती आणि तो 'भाव' हवा आहे, ज्याने देव प्रसन्न होतो. त्यांच्यासाठी भगवंताच्या प्रेमाशिवाय या जगात दुसरे काहीही महत्त्वाचे नाही, कारण भगवंताचा आधार असल्याशिवाय जीवनाचा कोणताही अर्थ नाही.

हा अभंग स्पष्ट करतो की, देव कुठेही बाहेर नाही. तो केवळ शुद्ध आणि निष्काम भावाने भरलेल्या अंतःकरणात वास करतो. बाह्य कर्मकांडांचा त्याग करून प्रेम, निष्ठा आणि तळमळ यांसारख्या आंतरिक गुणांनी देवाची आराधना करावी, हाच या अभंगाचा सखोल भावार्थ आहे.

(सेनामहाराज अ० क्र० ५१)

ईश्वरप्राप्ती, जप, तप, यज्ञयाग यासारख्या साधनाने कधी होत नाही. ईश्वर आराधना केल्याने होते. तपाचे मोठे डोंगर उभे करून होमहवन करून नारायण भेटत नाही, केवळ ईश्वर प्राप्तीसाठी भक्तीची साधना महत्त्वाची.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.10.2025-रविवार.
===========================================