कुपोषण: भारतातील एक गंभीर आव्हान- 💐💐-1-

[Atul Kaviraje]

कुपोषण: भारतातील एक गंभीर आव्हान-
💐💐
मराठी अनुवाद: कुपोषण: भारतात एक गंभीर आव्हान-

कुपोषण (Malnutrition) म्हणजे आहारात आवश्यक पोषक तत्वांची (Nutrients) कमतरता किंवा जास्त प्रमाण यामुळे होणारे असंतुलन, जे आरोग्यावर विपरीत परिणाम करते. भारतात, कुपोषण ही अजूनही एक गंभीर सार्वजनिक आरोग्य समस्या आहे, विशेषत: लहान मुले, किशोरवयीन मुली आणि महिलांमध्ये. हे केवळ शारीरिक वाढच थांबवत नाही, तर संज्ञानात्मक (Cognitive) क्षमतांवरही परिणाम करते, ज्यामुळे देशाच्या मानवी भांडवलावर (Human Capital) दीर्घकाळ नकारात्मक परिणाम होतो.

कुपोषणाच्या आव्हानावर, त्याच्या प्रकारांवर, कारणांवर आणि उपायांवर 10 प्रमुख मुद्द्यांमध्ये सविस्तर विवेचन येथे सादर केले आहे:

1. 🌍 कुपोषणाची सध्याची स्थिती आणि जागतिक तुलना
भयावहता: भारतातील कुपोषणाची आकडेवारी जगात सर्वाधिक आहे. राष्ट्रीय कुटुंब आरोग्य सर्वेक्षण (NFHS) च्या ताज्या आकडेवारीनुसार, 5 वर्षांखालील सुमारे 35.5% मुले खुंटलेली (Stunting) आहेत आणि 32.1% मुले कमी वजनाची (Underweight) आहेत.

मुलांवर परिणाम: भारतात दरवर्षी लाखो मुले कुपोषणामुळे संसर्गांसाठी अधिक संवेदनशील होतात आणि त्यांचा मृत्यू दर वाढतो.

लपलेली भूक (Hidden Hunger): कॅलरी मिळतात, पण जीवनसत्त्वे आणि खनिजे (Vitamins and Minerals) यांची कमतरता असते, ज्याला सूक्ष्म पोषक तत्वांची कमतरता (Micronutrient Deficiency) म्हणतात.

2. ⚖️ कुपोषणाचे मुख्य प्रकार (उदाहरणासह)
खुंटणे (Stunting): वयाच्या मानाने कमी उंची असणे. हे दीर्घकालीन (Chronic) कुपोषण दर्शवते. (उदाहरण: 📏 कमी उंची)

कृशता/अशक्तपणा (Wasting): उंचीच्या मानाने कमी वजन असणे. हे तीव्र (Acute) कुपोषण दर्शवते. (उदाहरण: 🦴 हाडकुळा)

कमी वजन (Underweight): वयाच्या मानाने कमी वजन असणे.

सूक्ष्म पोषक तत्वांची कमतरता (Micronutrient Deficiencies): जसे की लोह (ॲनिमिया/रक्तक्षय), व्हिटॅमिन ए आणि आयोडीनची कमतरता. (उदाहरण: 🩸 रक्ताची कमतरता)

अतिपोषण (Overnutrition): स्थूलता (Obesity), ज्यामुळे असंसर्गजन्य रोग (NCDs) होतात. (उदाहरण: 🍕 जास्त वजन)

3. 💔 कुपोषणाची मूळ कारणे: गरिबी आणि विषमता
गरिबी: निम्न-उत्पन्न गटातील लोकांना पुरेसा पोषक-समृद्ध आहार (Nutrient-dense diet) विकत घेणे शक्य नसते.

अन्न असुरक्षितता (Food Insecurity): अन्नपदार्थांची उपलब्धता आणि पोहोच यामध्ये अस्थिरता.

सामाजिक विषमता: जात, लिंग आणि भौगोलिक स्थितीनुसार अन्न आणि आरोग्य सेवांपर्यंत पोहोचण्यात फरक.

4. 🚽 स्वच्छता आणि आरोग्याचा कुपोषणाशी संबंध
खराब स्वच्छता: उघड्यावर शौच आणि अशुद्ध पिण्याच्या पाण्यामुळे संसर्ग (Infections) आणि अतिसार (Diarrhoea) होतात, जे पोषक तत्वांचे शोषण (Absorption) थांबवतात. (उदाहरण: 🚽 घाणेरडे वातावरण)

वारंवार संसर्ग: वारंवार आजारी पडल्याने शरीराला आवश्यक पोषण मिळत नाही.

मातृ आरोग्य: आई कुपोषित असल्यास बाळाचा जन्म कमी वजनाचा होतो.

5. 🤰 माता आणि बाल संगोपनाचा अभाव
अपूर्ण स्तनपान: जन्मानंतर पहिल्या 6 महिन्यांपर्यंत केवळ स्तनपान (Exclusive Breastfeeding) न करणे.

पूरक आहार: 6 महिन्यांनंतर सुरक्षित आणि पुरेसा पूरक आहार (Complementary Feeding) सुरू न करणे.

मातृ पोषण: गर्भधारणेदरम्यान आईला योग्य पोषण आणि आरोग्य सेवा न मिळणे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.10.2025-रविवार.
===========================================