श्रीमद्भगवद्गीता-अध्याय २:-श्लोक-४३:-कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम्-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-४३:-

कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम् ।
क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ॥

श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय २: सांख्ययोग
श्लोक ४३

🔸 श्लोक (Sanskrit):

"कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम् ।
क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ॥"

✅ श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth – Simple Marathi Translation):

"जे लोक आपल्या इच्छांच्या अधीन आहेत, ते स्वर्गप्राप्तीलाच अत्यंत महत्त्व देतात. अशा लोकांचे कर्म हे फक्त फळाच्या अपेक्षेने केले जाते. त्यांच्या कृती विविध प्रकारांनी भरलेल्या असतात, आणि त्या कृतींचा उद्देश केवळ भोग आणि ऐश्वर्यप्राप्ती असतो."

📖 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth – Deep Essence in Marathi):

या श्लोकात भगवान श्रीकृष्ण वेदांतील कर्मकांडांच्या अंधश्रद्धा आणि त्याच्या सीमित ध्येयांवर प्रकाश टाकत आहेत. अशा कर्मकांडांचा उद्देश फक्त स्वर्गसुख, भोग आणि ऐहिक ऐश्वर्य प्राप्त करणे असतो.

अशा लोकांना मोक्ष, आत्मज्ञान किंवा शाश्वत तत्त्वज्ञान याची कल्पनाही नसते. त्यांचे संपूर्ण जीवन फक्त इच्छा-पूर्ती, फळाच्या अपेक्षा आणि भौतिक सुखोपभोग याभोवती फिरते.

✍️ प्रदिर्घ विवेचन (Detailed and Extensive Explanation):
🌿 1. "कामात्मानः" – इच्छेचे गुलाम:

हे लोक आपल्या वासनांपासून प्रेरित होतात. त्यांच्या मनात नित्य नवनवीन इच्छांची गर्दी असते – धन, सुख, मान, स्वर्ग, कीर्ती इत्यादी. आत्मज्ञान किंवा निर्विकार स्थिती याचा त्यांना मोह नाही.

🌿 2. "स्वर्गपरा" – स्वर्ग हेच ध्येय:

स्वर्गप्राप्ती हेच अंतिम उद्दिष्ट असल्याचे ते मानतात. त्यांच्या दृष्टीने स्वर्ग म्हणजे परमोच्च जीवन आणि यज्ञ, दान, व्रत इ. ही साधने आहेत.

🌿 3. "जन्मकर्मफलप्रदाम्" – फळाची आस:

ते यज्ञादी कर्म फक्त जन्म व कर्माचे फळ मिळवण्यासाठी करतात. अशा कृतींचा उद्देश मुक्ती नाही, तर पुनर्जन्मात उत्तम फळ मिळवणे असतो.

🌿 4. "क्रियाविशेषबहुलां" – क्रियांचा अतिरेक:

ते विविध प्रकारची कर्मकांडं – यज्ञ, पूजा, व्रत, तप, स्नानादी – मोठ्या प्रमाणात करतात, पण त्यामागे आत्मज्ञान नाही, केवळ बाह्य कृतींचा अंधानुकरण असतो.

🌿 5. "भोगैश्वर्यगतिं प्रति" – भोग आणि ऐश्वर्य हेच साध्य:

त्यांना केवळ इंद्रिय सुखं आणि भौतिक ऐश्वर्य हवे असते. त्यांच्या साधनेचा उद्देश आत्मविकास नसतो, तर भोगविलास आणि समाजात प्रतिष्ठा मिळवणे असतो.

🪔 प्रसंगाचा आरंभ (Introduction):

भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला कर्म आणि त्याचे अंतिम ध्येय याचे तत्वज्ञान शिकवत आहेत. या भागात ते सांगतात की सर्वच धार्मिक कर्म हे आध्यात्मिक उन्नतीसाठी नसते. काही कर्मं आणि त्यांचे अनुयायी फक्त भौतिक लाभांसाठी कर्म करतात. हे भौतिक कर्मकांड मोक्षाच्या मार्गात अडथळा ठरतात.

🧘 समारोप (Conclusion):

या श्लोकातून भगवान श्रीकृष्ण हे अधोरेखित करतात की फक्त स्वर्ग, भोग, आणि फळांच्या अपेक्षेने केलेले कर्म, आपल्याला आत्मज्ञान किंवा मोक्ष देऊ शकत नाही. अशा कर्मांमध्ये अडकलेली मने कधीही शांती किंवा मुक्ती मिळवू शकत नाहीत.

🔎 निष्कर्ष (Final Inference / Nishkarsha):

जोपर्यंत मन फळाची अपेक्षा, स्वर्गाची लालसा, आणि इंद्रियभोगांच्या विचारांत गुंतलेले आहे, तोपर्यंत खरे आध्यात्मिक उन्नयन शक्य नाही.

श्रीकृष्ण सुचवतात की भक्ताने या बाह्य आणि अल्पकालीन गोष्टींपासून स्वतःला मुक्त करून आत्मज्ञानाच्या दिशेने वाटचाल करावी. हेच खरे जीवनाचे उद्दिष्ट आहे.

🧾 उदाहरण (Example):

जसे एखादी व्यक्ती जर फक्त नोकरीतील बोनस, प्रमोशन किंवा सवलतींसाठीच काम करत असेल, आणि ज्ञान, कौशल्य किंवा उद्दिष्टाकडे दुर्लक्ष करत असेल, तर तिचा विकास कधीच होणार नाही.

तसेच, जो फक्त स्वर्गसुखासाठी कर्म करतो, त्याला मोक्ष किंवा आत्मशांती प्राप्त होणार नाही. कारण त्याचे मन नेहमी अपेक्षेच्या जाळ्यात अडकलेले असते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.10.2025-बुधवार.
===========================================