जी. एन. रामचंद्रन-८ ऑक्टोबर १९२२- भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ-1-🎂🔬👨‍🎓➡️🇬🇧➡️🇮

[Atul Kaviraje]

जी. एन. रामचंद्रन (G. N. Ramachandran)-८ ऑक्टोबर १९२२-

भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ, "रामचंद्रन प्लॉट" च्या निर्माते -

दिनांक: ८ ऑक्टोबर

जी. एन. रामचंद्रन: प्रथिनांच्या विश्वातील एक दूरदृष्टीचा वैज्ञानिक
१. परिचय: एका दूरदृष्टीचा जन्म 🎂🔬

जी. एन. रामचंद्रन (G. N. Ramachandran) यांचा जन्म ८ ऑक्टोबर १९२२ रोजी केरळ राज्यातील एर्नाकुलम येथे झाला.

त्यांचे पूर्ण नाव गोपालसमुद्रम नारायण अय्यर रामचंद्रन होते.

त्यांनी भारतीय विज्ञान आणि विशेषतः भौतिकशास्त्राच्या क्षेत्रात एक अमिट छाप सोडली. ते केवळ एक वैज्ञानिक नव्हते, तर ते एक दूरदृष्टीचे विचारवंत होते ज्यांनी प्रथिनांच्या संरचनेचे गूढ उकलले.

त्यांच्या कार्यामुळे जैव-भौतिकशास्त्राला (Biophysics) एक नवी दिशा मिळाली, ज्यामुळे अनेक नवीन संशोधनाचे मार्ग खुले झाले.

२. शिक्षण आणि प्रारंभिक जीवन: ज्ञानसाधनेची सुरुवात 🎓📚

त्यांनी आपलं प्रारंभिक शिक्षण स्थानिक शाळेत पूर्ण केलं आणि त्यानंतर ते भौतिकशास्त्र शिकण्यासाठी तिरुवनंतपुरमच्या महाराजा कॉलेजमध्ये गेले.

१९४२ साली त्यांनी मद्रास विद्यापीठातून भौतिकशास्त्राची पदवी विशेष प्रावीण्यासह (Honours) मिळवली.

त्यांनी भारतीय विज्ञान संस्था (IISc), बेंगळूरू येथे नोबेल पारितोषिक विजेते सर सी. व्ही. रामन यांच्या मार्गदर्शनाखाली पदव्युत्तर शिक्षण पूर्ण केले. हे त्यांचे पहिले मोठे यश होते आणि याच काळात त्यांच्या वैज्ञानिक प्रवासाची खरी सुरुवात झाली.

३. लंडन येथे संशोधन: आंतरराष्ट्रीय स्तरावरची कामगिरी 🇬🇧✨

१९४९ मध्ये त्यांना केंब्रिज विद्यापीठात पुढील संशोधनासाठी शिष्यवृत्ती मिळाली.

तेथे त्यांनी प्रसिद्ध वैज्ञानिक सर लॉरेन्स ब्रॅग यांच्या मार्गदर्शनाखाली क्रिस्टलोग्राफी (Crystallography) या विषयात पीएचडी पूर्ण केली.

या काळात त्यांनी क्रिस्टल्स आणि त्यांच्या रचनेचा सखोल अभ्यास केला. याच अनुभवाचा उपयोग त्यांनी नंतर प्रथिनांच्या संरचनेचा अभ्यास करण्यासाठी केला.

४. भारतातील परतफेड आणि संशोधन: स्वदेशी कर्तृत्व 🇮🇳🧑�🔬

पीएचडी पूर्ण झाल्यावर ते भारतात परतले आणि मद्रास विद्यापीठात भौतिकशास्त्र विभागाचे प्रमुख म्हणून रुजू झाले.

येथे त्यांनी प्रथिनांच्या संरचनेवर सखोल संशोधन सुरू केले.

त्यांच्या मद्रास येथील टीममध्ये अनेक युवा आणि उत्साही वैज्ञानिक होते, ज्यांच्या मदतीने त्यांनी अनेक ऐतिहासिक शोध लावले.

५. रामचंद्रन प्लॉट: एका क्रांतीचा जन्म 📈🧬

प्रमुख शोध: रामचंद्रन प्लॉट (Ramachandran Plot) हा त्यांचा सर्वात प्रसिद्ध आणि महत्त्वपूर्ण शोध मानला जातो.

संकल्पना: हा प्लॉट प्रथिनांच्या संरचनेतील अमिनो ॲसिडच्या (Amino acids) साखळीतील अणूंच्या कोनांचे (angles) विश्लेषण करतो.

कार्य: यामुळे प्रथिनांची रचना कशी असावी, हे त्रिमितीय (3D) स्वरूपात अचूकपणे समजून घेता येते.

उदाहरण: कल्पना करा की एक लांब दोरी आहे, जी वेगवेगळ्या ठिकाणी वाकली आहे. रामचंद्रन प्लॉट आपल्याला सांगतो की ती दोरी कुठे आणि किती अंशात वाकू शकते, जेणेकरून ती नैसर्गिक आणि स्थिर राहील. अशा प्रकारे, त्यांनी प्रथिनांची 'नैसर्गिक' रचना समजून घेण्यासाठी एक गणिती आणि ग्राफिकल फ्रेमवर्क तयार केले.

या शोधाने जीवशास्त्र आणि औषध निर्माण क्षेत्रात (Drug discovery) क्रांती घडवून आणली.

६. कोलॅजनची त्रिकुंडली (Triple Helix) रचना: एक नवा दृष्टिकोन 🦴🔬

रामचंद्रन यांनी त्यांच्या सहकाऱ्यांसोबत मिळून कोलॅजन (Collagen) या प्रथिनाची रचना उलगडली.

कोलॅजन हे मानवी शरीरातील सर्वात महत्त्वाचे प्रथिन आहे, जे हाडे, त्वचा आणि स्नायूंना आधार देते.

त्यांनी सिद्ध केले की कोलॅजनची रचना तीन साखळ्यांच्या (triple helix) गुंडाळीसारखी असते, ज्यामुळे त्याला एक विशिष्ट ताकद आणि लवचिकता मिळते.

या संशोधनामुळे वैद्यकीय आणि जैविक संशोधनाला एक नवीन दिशा मिळाली.

इमोजी सारांश:
🎂🔬👨�🎓➡️🇬🇧➡️🇮🇳➡️🧬📈💡➡️🏆🏅➡️🌌

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.10.2025-बुधवार.
===========================================