विष्णू आणि धर्माचा समन्वय: पालनकर्त्याचा शाश्वत संकल्प-1-

[Atul Kaviraje]

विष्णू आणि धर्माचा समन्वय-
(The Coordination of Vishnu and Dharma)

विष्णू आणि धर्माचा समन्वय: पालनकर्त्याचा शाश्वत संकल्प-

भगवान विष्णू, ज्यांना नारायण आणि हरी या नावांनीही ओळखले जाते, सनातन धर्मात जगाचे पालनकर्ते (Preserver) म्हणून सर्वोच्च स्थानी विराजमान आहेत। त्रिमूर्ती (ब्रह्मा-विष्णू-महेश) मध्ये ते सृष्टीचे संचालन आणि संरक्षणाची जबाबदारी पार पाडतात। विष्णू आणि धर्म (Cosmic Order) यांचा समन्वय अत्यंत खोल आहे; त्यांचे अस्तित्वच धर्माच्या रक्षणासाठी आहे। जेव्हा-जेव्हा पृथ्वीवर अधर्म, अराजकता आणि विनाशकारी शक्ती वाढतात, तेव्हा विष्णू वैश्विक व्यवस्था पूर्ववत करण्यासाठी आणि धर्माचे रक्षण करण्यासाठी अवतार घेतात।

1. विष्णू: जगाचे पालनकर्ता (The Preserver) 👑
सर्वोच्च कार्य: विष्णूचे प्राथमिक कार्य सृष्टीचे पालन, संरक्षण आणि कल्याण करणे आहे। ते प्रत्येक संकटातून जीव आणि पृथ्वीला मुक्त करतात।

वैष्णव धर्माचा आधार: विष्णूला इष्टदेव मानणारा संप्रदाय वैष्णव धर्म म्हणून ओळखला जातो, ज्याचे मूळ तत्त्वज्ञान सत्य, अहिंसा आणि परम-ब्रह्म यावर आधारित आहे।

2. धर्माचे संरक्षण: अवतारांचे मूळ तत्त्व 💡
गीतेची घोषणा: विष्णूचा धर्माशी समन्वय भगवद्गीतेतील या श्लोकात आहे: "यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत..." म्हणजेच, जेव्हा-जेव्हा धर्माची हानी होते आणि अधर्माचा उत्कर्ष होतो, तेव्हा-तेव्हा ते सज्जनांचे रक्षण आणि दुष्टांचा विनाश करण्यासाठी अवतार घेतात।

वैश्विक व्यवस्था: विष्णूचा प्रत्येक अवतार वैश्विक व्यवस्था (Cosmic Order) पुन्हा स्थापित करण्याचा एक प्रयत्न आहे।

3. दशावतार: क्रमिक विकास आणि धर्म 🌊
विकासाचे प्रतीक: विष्णूच्या दहा मुख्य अवतारांना (दशावतार) केवळ धार्मिकच नाही, तर मानव आणि जीवनाच्या क्रमिक विकासाचे प्रतीकही मानले जाते।

जलापासून स्थलापर्यंत: मत्स्य (मासा) अवतारापासून कूर्म (कासव) आणि वराह (डुक्कर) पर्यंत, हा क्रम जलचर ते भूमिवास या दिशेने वाढणाऱ्या जीवनाचे दर्शन घडवतो।

4. मत्स्य अवतार: धर्म आणि ज्ञानाचे संरक्षण 🐠
प्रलयापासून रक्षण: हा पहिला अवतार होता। जेव्हा महाप्रलय आला, तेव्हा देवाने माशाचे रूप धारण करून वेदांचे रक्षण केले आणि महर्षी मनू तसेच सर्व प्राण्यांच्या बीजांना सुरक्षित ठेवले।

संदेश: हा अवतार धर्म, ज्ञान आणि सृष्टीच्या संरक्षणाचे प्रतीक आहे।

5. कूर्म अवतार: धैर्य आणि संतुलनाचा पाठ 🐢
समुद्रमंथनाचा आधार: समुद्रमंथनाच्या वेळी देवाने कूर्म (कासवाचे) विशाल रूप धारण करून मंदराचल पर्वताला आपल्या पाठीवर आधार दिला।

संदेश: हा अवतार धैर्य, स्थिरता (Stability) आणि सहकार्य याचे प्रतीक आहे, जे धर्माच्या संतुलनासाठी आवश्यक आहे।

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.10.2025-बुधवार.
===========================================