पेडणे दसरा महोत्सव - गोवा - परंपरा, लोकदेवता आणि कोकणी संस्कृतीचा अनोखा संगम🙏-1

[Atul Kaviraje]

पेडणे दसरा महोत्सव - गोवा - परंपरा, लोकदेवता आणि कोकणी संस्कृतीचा अनोखा संगम ✨🙏-

दिनांक: 07 ऑक्टोबर, 2025 - मंगळवार (उत्सवाच्या मुख्य दिवसाच्या भावनेवर आधारित)
ठिकाण: पेडणे (Pernem), उत्तर गोवा, महाराष्ट्र-गोवा सीमेजवळ.
पर्व: दसरा महोत्सव / दासरो / पेडणेची पूनव (Dussehra Festival / Pednechi Punav)

गोवा हे आपल्या सुंदर किनाऱ्यांसाठी आणि आधुनिक जीवनशैलीसाठी ओळखले जाते, परंतु त्याचे खरे मन त्याच्या प्राचीन मंदिरांमध्ये आणि जिवंत लोकपरंपरांमध्ये वसलेले आहे. उत्तर गोव्यातील पेडणे तालुका, पारंपरिक दसरा महोत्सवासाठी प्रसिद्ध आहे, ज्याला स्थानिक भाषेत 'दासरो' किंवा 'पेडणेची पूनव' म्हणतात. हा उत्सव केवळ रामाने रावणावर मिळवलेल्या विजयापुरता किंवा दुर्गेने महिषासुरावर मिळवलेल्या विजयापुरता मर्यादित नाही, तर तो या प्रदेशातील लोकदेवता - श्री भगवती, श्री रावलनाथ आणि श्री भूतनाथ - यांच्या सन्मानार्थ चालणाऱ्या शतकानुशतके जुन्या, विशिष्ट कोकणी विधींचा एक महाकुंभ आहे.

पेडणेचा दसरा भारतीय सणांमधील विविधतेचे एक उत्कृष्ट उदाहरण आहे, जो श्रद्धा, लोककथा आणि सामुदायिक ऐक्याला एकत्र गुंफतो.

10 प्रमुख मुद्दे आणि विवेचनात्मक विस्तार:

1. पेडणे दसऱ्याचे अद्वितीय स्वरूप (The Unique Nature of Pernem's Dussehra) 🎭
पेडणेचा दसरा, ज्याला 'पेडणेची पूनव' (पेडणेची पौर्णिमा) देखील म्हणतात, पारंपरिक दसऱ्यापेक्षा वेगळा आहे.

1.1. लोकदेवतांचे केंद्र: हा उत्सव प्रामुख्याने श्री भगवती (मातृदेवता) आणि त्यांचे पुरुष समकक्ष लोकदेवता श्री रावलनाथ आणि श्री भूतनाथ यांना समर्पित आहे.

उदाहरण: मुख्य समारंभ श्री भगवती मंदिर, श्री रावलनाथ मंदिर आणि श्री भूमिक वेताळ मंदिराशी संबंधित असतात.

1.2. कोजागिरी पौर्णिमेपर्यंत विस्तार: मुख्य विजयदशमी 2 ऑक्टोबरला असली तरी, पेडणेचे विधी दसऱ्यापासून सुरू होऊन कोजागिरी पौर्णिमेपर्यंत (साधारणपणे दसऱ्यानंतर 5-7 दिवस) चालतात, ज्यामुळे याला 'पूनव' (पौर्णिमा) हे नाव मिळाले आहे.

प्रतीक: नारळ 🥥, दिवे (दिपक) 🪔।

2. 'तरंग'ची भूमिका आणि सजावट (The Role and Decoration of 'Tarangas') 🌟
'तरंग' (Tarangas) हे पेडणेच्या दसऱ्याचे सर्वात महत्त्वाचे दृश्य प्रतीक आहे. हे देवतांचे अधिकार-चिन्ह किंवा प्रतीकात्मक छत्र असतात.

2.1. साड्यांनी सजावट: देवतांच्या 'तरंगांना' भव्यपणे सजवले जाते. भूतनाथाच्या 'तरंगाला' 21 साड्यांनी, तर रावलनाथाच्या 'तरंगाला' 19 किंवा 22 साड्यांनी सजवले जाते.

उदाहरण: या साड्या त्या महिलांकडून दान केल्या जातात ज्यांचे लग्न त्या वर्षात झालेले असते, हे समृद्धी आणि प्रजनन क्षमतेचे प्रतीक आहे.

2.2. 'तरंग मेळ' नृत्य: उत्सवादरम्यान, विशिष्ट 'मानकरी' (पारंपरिक सेवक किंवा जाती गट) 'तरंग' घेऊन 'तरंग मेळ' नावाचे एक उत्साही पारंपरिक लोकनृत्य सादर करतात.

प्रतीक: रंगीबेरंगी छत्र 🌈, साडी 👗।

3. 'शिवलग्न' आणि युगल पूजा (Shivlagna and Dual Worship) 💑
भगवती आणि रावलनाथ या देवतांमधील प्रतीकात्मक विवाह सोहळा या उत्सवाचा एक खास पैलू आहे.

3.1. शिव आणि शक्तीचा मिलन: सात दिवस, देवी भगवती आणि भगवान रावलनाथ यांच्या प्रतीकांमध्ये 'शिवलग्न' (प्रतीकात्मक विवाह सोहळा) चा विधी केला जातो.

3.2. प्रजनन क्षमतेचा उत्सव: हा सोहळा दैवी शिव आणि शक्ती च्या मिलन दर्शवतो, ज्याचा उद्देश प्रदेशात समृद्धी आणि प्रजनन वाढवणे आहे.

4. 'कौल' आणि भविष्यवाणीची परंपरा (Kaul and Prophecy Tradition) 🔮
पेडणेमध्ये देवतांकडून 'कौल' (भविष्यवाणी किंवा आशीर्वाद) घेण्याची प्रथा खूप महत्त्वाची आहे.

4.1. आशीर्वाद समारंभ: हजारो भाविक मंदिरात जमतात जेणेकरून त्यांना देवतांकडून 'कौल' (संकेत किंवा दिव्य आशीर्वाद) मिळू शकेल, विशेषतः भविष्यातील शेती किंवा वैयक्तिक यश यासंबंधी.

4.2. लोक उपचार: 'कौल' मिळाल्यावर, लोकांना विश्वास असतो की त्यांच्या समस्या दूर होतील.

5. 'पावनर' - सामुदायिक महाभोजन (Pavner - The Community Feast) 🍲🤝
'पावनर' (Pavner) ही एक अनोखी भोजन परंपरा आहे जी सामुदायिक भावना दर्शवते.

5.1. अतिथी सत्कार: हा विधी मराठी शब्द 'पाहुणचार' वरून आला आहे. दसऱ्याच्या दिवसापासून सुरू होऊन, पाच स्थानिक वंश (जसे की परब, गावड़ो) सलग पाच दिवस संपूर्ण गाव आणि दूर-दूरच्या भक्तांसाठी महाभोजन (कम्युनिटी लंच) आयोजित करतात.

5.2. एकतेचा संदेश: या पाच दिवसांत, देवता स्वतः या यजमान कुटुंबांच्या घरी येतात, असे मानले जाते. ही परंपरा सामाजिक समरसता आणि एकतेचे प्रतीक आहे.

प्रतीक: सामुदायिक ताट 🍽�, मैत्री 🤝।

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.10.2025-मंगळवार.
===========================================