गोवा देवी भगवती उत्सव: भक्ती, परंपरा आणि 'पुनव'ची रात्र-1-🙏🔔🕯️🏛️

[Atul Kaviraje]

गोवा देवी भगवती उत्सव: भक्ती, परंपरा आणि 'पुनव'ची रात्र (07 ऑक्टोबर, 2025 - मंगळवार)-

07 ऑक्टोबर 2025, मंगळवार, गोवा कॅलेंडरमधील एक महत्त्वाचा दिवस आहे. ही तिथी आश्विन महिन्यातील शुक्ल पक्षाची पौर्णिमा आहे, जी भारताच्या अनेक भागांमध्ये शरद पौर्णिमा किंवा कोजागरी पौर्णिमा म्हणून साजरी केली जाते. याच दिवशी, गोव्यातील पर्णेम (Pernem) तालुक्यात असलेल्या प्राचीन श्री भगवती देवस्थान मध्ये 'पुनव उत्सव' किंवा 'पेडणेची पुनव' (Pernem's Punav) भव्यपणे आयोजित केला जातो, जो देवी भगवतीवरील अपार भक्ती आणि अनोख्या स्थानिक परंपरांचे प्रतीक आहे.

देवी भगवती उत्सव (पुनव) - एक विस्तृत विवेचन 🛕🔱
गोव्यात, विशेषत: उत्तर गोव्यातील पर्णेम येथे, श्री भगवती मंदिरात साजरा होणारा हा उत्सव त्याच्या विशिष्ट परंपरा आणि लोक-मान्यतेमुळे विशेष महत्त्व ठेवतो. हा उत्सव खरं तर दसरा उत्सवाच्या नऊ दिवसांच्या नवरात्रीची (आश्विन शुद्ध प्रतिपदेपासून सुरुवात) सांगता आणि शरद पौर्णिमेशी जोडलेला आहे.

1. उत्सवाची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आणि महत्त्व
प्राचीनता: श्री भगवती मंदिर 500 वर्षांहून अधिक जुने मानले जाते. पोर्तुगीज राजवटीत जेव्हा अनेक मंदिरांचा विध्वंस झाला, तेव्हा हे मंदिर कायम राहिले, जे गोव्यातील हिंदू परंपरांच्या लवचिकतेचे प्रतीक आहे.

मुख्य देवी: मंदिराची अधिष्ठात्री देवी श्री देवी भगवती आहेत, ज्या देवी पार्वतीचा अवतार आणि शक्तीचे प्रतीक आहेत. त्या अष्टभुजा (आठ हात) रूपात स्थापित आहेत.

पोर्तुगीज प्रभावापासून मुक्ती: मंदिर वाचणे हे गोव्यातील लोकांसाठी श्रद्धा आणि सांस्कृतिक ओळखीच्या विजयाचे प्रतीक आहे.

2. 07 ऑक्टोबर 2025 या तिथीचा विशेष संयोग 🗓�🌕
पंचांगानुसार: 7 ऑक्टोबर 2025 रोजी आश्विन शुक्ल पौर्णिमा (सकाळ 9:18 वाजेपर्यंत) आहे, जी शरद पौर्णिमा आणि कुमार पौर्णिमा म्हणूनही ओळखली जाते. याच दिवशी महर्षि वाल्मिकी जयंती देखील आहे.

पुनव उत्सव: पर्णेममध्ये, नवरात्री आणि दसऱ्यानंतर येणारी ही पौर्णिमेची रात्र (पुनव) विशेष विधी आणि मेळ्यांचे केंद्र असते.

भक्तीमय वातावरण: ही तिथी चंद्रप्रकाशात देवी लक्ष्मीची पूजा आणि आध्यात्मिक जागृतीचा काळ मानली जाते, ज्यामुळे संपूर्ण परिसर भक्तीच्या रंगात न्हाऊन निघतो.

3. प्रमुख विधी आणि परंपरा - 'पुनव'ची रात्र 🙏🔔
पारंपरिक तरंगे: हा उत्सव **'तरंगमहोत्सवा'**साठी विशेषतः प्रसिद्ध आहे. तरंगे (Tarangas) रंगीत कपडे आणि फुलांनी सजवलेले लांब खांब असतात जे देवी-देवतांचे प्रतिनिधित्व करतात आणि सुख-समृद्धीचे प्रतीक मानले जातात.

देवी भगवतीच्या तरंगा: 6 ऑक्टोबरच्या रात्री (सोमवार), पार्से (Parse) येथील श्री भगवती देवीच्या तरंगा आगरवाडा (Agarwada) येथील श्री सातेरी देवस्थानात 'पाहुणचारासाठी' जातात आणि 7 ऑक्टोबरच्या पहाटेपर्यंत पोहोचतात.

स्वागत आणि आदरातिथ्य: 7 ऑक्टोबर (मंगळवार) रोजी दिवसभर श्री सातेरी मंदिरात तरंगांचे आदरातिथ्य होते, त्यानंतर त्या पार्से येथील भगवती मंदिराकडे परतण्यास निघतात.

4. भूतनाथाला परत आणणे: एक अनोखी कथा 👻💬
भूतनाथाचे आगमन: या उत्सवातील सर्वात अनोखी परंपरा भगवान भूतनाथ (देव भूतनाथा) शी जोडलेली आहे. भूतनाथाला आपले मंदिर नसल्याचा 'राग' असतो, आणि ते वनातून उत्सवात येतात.

शांत करण्याची प्रथा: भाविक भूतनाथाच्या तरंगांच्या मागे चालतात आणि त्यांना शांत करण्यासाठी एक विशिष्ट कोकणी/मराठी वाक्य म्हणतात: "बान तू सायबा" (Ban toi-ba saiba) ज्याचा अर्थ आहे, "प्रभु, आम्ही तुमच्यासाठी मंदिर बांधू." ही लोक-मान्यता या उत्सवाला एक विशेष ओळख देते.

कौल आणि सांगता: या पुनव उत्सवाची सांगता 8 ऑक्टोबर (बुधवार) च्या पहाटे, पार्से येथील भगवती मंदिराच्या आवारात 'कौल' (देवीकडून मार्गदर्शन किंवा परवानगी) घेतल्यानंतर होते.

5. मंदिराची वास्तुकला आणि दीपस्तंभ 🕯�🏛�
स्थापत्य शैली: मंदिराची वास्तुकला ऐतिहासिक प्रभावांचे एक अद्वितीय मिश्रण दर्शवते, जे गोव्याचा सांस्कृतिक वारसा प्रकट करते.

दीपस्तंभ (Deepastambhas): मंदिर परिसरात दोन भव्य दीपस्तंभ आहेत. उत्सवांदरम्यान, हे मनोरे हजारो दिव्यांच्या प्रकाशाने उजळून निघतात, ज्यामुळे एक शानदार आणि दिव्य दृश्य तयार होते. दिव्यांची ही रोषणाई मंदिराचे आध्यात्मिक वातावरण अधिक वाढवते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.10.2025-मंगळवार.
===========================================