भारतीय वायुसेना दिवस: 'नभः स्पृशं दीप्तम्' - गौरव, शौर्य आणि आत्मनिर्भरतI-1-✈️

[Atul Kaviraje]

भारतीय वायुसेना दिवस: 'नभः स्पृशं दीप्तम्' - गौरव, शौर्य आणि आत्मनिर्भरतेचे 93 वे वर्ष-

दिनांक: 08 ऑक्टोबर, 2025 (बुधवार)
विशेष: भारतीय वायुसेनेचा 93 वा स्थापना दिवस
थीम (अंदाजित): 'सक्षम, सशक्त, आत्मनिर्भर'
प्रतीक: ✈️ (विमान) 🇮🇳 (राष्ट्र) 🛡� (संरक्षण) 🌟 (गौरव)

विवेचनात्मक विस्तृत लेख: भारतीय वायुसेना दिवस (Marathi Lekh)
08 ऑक्टोबर, 2025 रोजी भारतीय वायुसेना (IAF) आपला 93 वा स्थापना दिवस साजरा करत आहे. हा दिवस केवळ एक लष्करी समारंभ नाही, तर प्रत्येक भारतीय नागरिकासाठी राष्ट्रीय अभिमान, अदम्य शौर्य आणि सर्वोच्च बलिदानाची आठवण करण्याचा पवित्र प्रसंग आहे. 1932 मध्ये 'रॉयल इंडियन एअरफोर्स' म्हणून स्थापित झालेली ही वायुसेना, आज जगातील चौथ्या क्रमांकाची सर्वात मोठी आणि शक्तिशाली वायुसेना बनली आहे.

1. इतिहासाचा पाया: 1932 पासूनचा गौरवशाली प्रवास 📜
भारतीय वायुसेनेची स्थापना 08 ऑक्टोबर, 1932 रोजी ब्रिटिश साम्राज्याच्या अंतर्गत झाली होती.

1.1. 'रॉयल' ते 'भारतीय': सुरुवातीला तिचे नाव 'रॉयल इंडियन एअरफोर्स' होते. 1950 मध्ये भारताचे प्रजासत्ताक झाल्यानंतर, त्यातून 'रॉयल' हा शब्द वगळण्यात आला आणि ती 'भारतीय वायुसेना' म्हणून ओळखली जाऊ लागली.

1.2. पहिले प्रमुख: एअर मार्शल सर थॉमस डब्ल्यू एल्महर्स्ट हे भारतीय वायुसेनेचे पहिले कमांडर इन चीफ होते. स्वातंत्र्यानंतर पहिले भारतीय वायुसेना प्रमुख एअर मार्शल सुब्रतो मुखर्जी बनले.

2. ब्रीदवाक्य आणि प्रेरणेचा स्रोत 🌟
वायुसेनेचे ध्येयवाक्य तिचा उद्देश आणि चारित्र्य दर्शवते.

2.1. 'नभः स्पृशं दीप्तम्': भारतीय वायुसेनेचे ब्रीदवाक्य 'नभः स्पृशं दीप्तम्' आहे, ज्याचा अर्थ 'गौरवाने आकाशाला स्पर्श करा' असा आहे.

2.2. गीतेतून प्रेरणा: हा श्लोक श्रीमद्भगवद्गीतेच्या अकराव्या अध्यायातून (विश्वरूप दर्शन योग) घेतला गेला आहे, जिथे भगवान कृष्णाने अर्जुनाला आपले विराट स्वरूप दाखवले होते. हे वायुसेनेच्या अदम्य साहस आणि सर्वव्यापी शक्तीचे प्रतीक आहे.

3. वायुसेना दिनाचा भव्य समारोह ✈️
08 ऑक्टोबर रोजी देशातील विविध एअरफोर्स स्टेशनवर भव्य समारंभ आयोजित केले जातात.

3.1. परेड आणि फ्लाईपास्ट: मुख्य समारंभात भव्य परेड आणि एअर शो (फ्लाईपास्ट) आयोजित केले जातात, ज्यात राफेल, तेजस, सुखोई, चिनूक, अपाचे सारखी अत्याधुनिक विमाने आपली ताकद दाखवतात.

3.2. स्थळांचे चक्रण: 2022 पासून वायुसेनेने आपली परेड देशाच्या विविध भागांमध्ये आयोजित करण्याची परंपरा सुरू केली आहे (उदा. चंदीगड, प्रयागराज, चेन्नई आणि 2025 मध्ये बहुधा हिंडन एअरफोर्स स्टेशन किंवा इतर कोणतेही प्रमुख केंद्र).

4. रणांगणातील शौर्य: प्रमुख ऑपरेशन्स ⚔️
भारतीय वायुसेनेने देशाचे संरक्षण आणि सार्वभौमत्व टिकवून ठेवण्यात निर्णायक भूमिका बजावली आहे.

4.1. 1965 आणि 1971 चे युद्ध: 1965 च्या दुसऱ्या काश्मीर युद्धात आणि 1971 च्या बांग्लादेश मुक्ति संग्रामात वायुसेनेने शत्रूचे तळ उद्ध्वस्त करून विजय निश्चित केला.

4.2. कारगिल आणि बालाकोट: कारगिल युद्ध (1999) दरम्यानचे ऑपरेशन सफेद सागर आणि 2019 मधील बालाकोट एअरस्ट्राइकने वायुसेनेची हवाई श्रेष्ठता आणि अचूक मारक क्षमता जगासमोर सिद्ध केली.

5. मानवतावादी मदत आणि आपत्कालीन मदत (HADR) 🤝
वायुसेनेचे कार्य केवळ युद्धापुरते मर्यादित नाही, तर ती माणुसकीच्या सेवेसाठीही तत्पर असते.

5.1. आपत्तींमधील भूमिका: गुजरात चक्रीवादळ (1998), त्सुनामी (2004) आणि अलीकडील उत्तराखंड पूर/भूकंप यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींमध्ये वायुसेनेने दुर्गम भागातून बचाव आणि मदत कार्य करून लाखो जीव वाचवले आहेत.

5.2. परदेशी नागरिकांची सुटका: युद्धग्रस्त किंवा संकटात सापडलेल्या परदेशी देशांतून भारतीय नागरिकांना सुरक्षित बाहेर काढण्यात (उदा. ऑपरेशन गंगा, ऑपरेशन देवी शक्ती) वायुसेनेने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.10.2025-बुधवार.
===========================================