संत सेना महाराज-“हंबरोनी येती। वत्सा धेनु पान्हा देती-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

सखोल विवेचन (Detailed Elaboration):
१. कडवे पहिले: "हंबरोनी येती। वत्सा धेनु पान्हा देती।"

दृष्टांताची निवड: संत सेना महाराजांनी देव-भक्त संबंध स्पष्ट करण्यासाठी 'गाय-वासरू' हा दृष्टांत निवडला आहे, कारण हे नाते निसर्गात सर्वात निस्वार्थ आणि सहजप्रेमाचे प्रतीक मानले जाते. 'धेनु' (गाय) ही येथे परमेश्वराचे प्रतीक आहे, जी वात्सल्याची मूर्ती आहे, आणि 'वत्स' (वासरू) हे भक्ताचे प्रतीक आहे.

प्रेमाची सहजता: वासरू दूर असले तरी गायीला त्याची आठवण येते, ती 'हंबरून' आवाज करते, म्हणजे त्याला आतुरतेने हाक मारते. त्याचप्रमाणे, परमेश्वर भक्तापासून कधीच दूर नसतो, पण भक्ताने नामस्मरण रूपात हाक मारताच, देवाचे वात्सल्य उफाळून येते.

कृपेचा पान्हा: 'पान्हा देती' म्हणजे गायीला वासरू दिसताच जसा तिच्या स्तनातून दूध पाझरतो, त्याचप्रमाणे भक्ताच्या प्रेमामुळे आणि आर्जवाने देवाच्या अंतःकरणातून त्याच्यासाठी कृपेचा, आनंदाचा आणि समाधानाचा 'पान्हा' पाझरतो. हा पान्हा म्हणजे ईश्वरी कृपा, आशीर्वाद आणि अभय होय. हे वात्सल्य हे दाखवते की भक्ताला स्वतःहून काही मागावे लागत नाही, तर प्रेम आणि भक्ती पाहून देव स्वतःहून त्याला देण्यासाठी आतुर होतो.

२. कडवे दुसरे: "तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ।"

भक्ताची निःशंकता: पहिल्या कडव्यात देवाचे वात्सल्य पाहून, भक्त दुसऱ्या कडव्यात पूर्ण विश्वासाने आपली सर्व जबाबदारी देवावर सोपवतो. 'तुम्ही करावा सांभाळ' यातील 'तुम्ही' हे देवाचे सर्वसामर्थ्य आणि 'सांभाळ' हे देवाचे पालकत्व दर्शवते.

परिपूर्ण शरणागती: 'माझा अवघा सकळ' या शब्दांत भक्ताच्या शरणागतीची व्यापकता दडलेली आहे. 'अवघा सकळ' म्हणजे माझे शरीर, मन, बुद्धी, अहंकार; माझे कुटुंब, धन-संपत्ती; माझे भूतकाळ, वर्तमानकाळ आणि भविष्यकाळ; माझे लौकिक आणि पारमार्थिक सर्व कार्य. म्हणजे, माझ्या जीवनातील कोणतीही गोष्ट तुमच्या संरक्षणातून सुटलेली नाही, तुम्हीच माझे सर्व काही आहात.

उदाहरणासह स्पष्टीकरण: ज्याप्रमाणे एक लहान मूल निश्चिंतपणे आईच्या पदराखाली झोपते आणि त्याला जगाची कोणतीही भीती नसते, कारण त्याला माहीत असते की, माझी आई माझा सांभाळ करेल. त्याचप्रमाणे, संत सेना महाराज देवावर पूर्ण विश्वास ठेवून म्हणतात की, तुम्हीच माझे आई-वडील, रक्षक आणि पोशिंदा आहात. माझ्या जीवनाची नौका आता तुमच्या हाती आहे, ती तुम्हालाच पार लावावी लागेल.

उदाहरणे (Examples):
लहान बाळाचे उदाहरण: ज्याप्रमाणे आई (देव) आपल्या लहान बाळाला (भक्त) धोकादायक वस्तूंपासून दूर ठेवते, त्याला वेळेवर दूध पाजते आणि त्याच्या गरजा पूर्ण करते, त्याचप्रमाणे देव आपल्या भक्ताचे संकटात रक्षण करतो आणि त्याच्या आध्यात्मिक प्रगतीसाठी आवश्यक साधने उपलब्ध करून देतो.

सेना न्हावी यांचा स्वतःचा अनुभव: संत सेना महाराजांनी आपल्या जीवनात प्रत्यक्ष अनुभवले आहे की, जेव्हा ते राजसेवेऐवजी भजनात रममाण झाले होते, तेव्हा साक्षात विठ्ठलाने सेना महाराजांचे रूप घेऊन राजाची सेवा केली आणि त्यांचा सांभाळ केला. हा प्रसंग याच अभंगातील भावार्थाला पुष्टी देतो - "तुम्ही करावा सांभाळ।"

निष्कर्ष (Nishkarsha) आणि समारोप (Samarop):
निष्कर्ष: संत सेना महाराजांचा हा अभंग निष्काम आणि अनन्य भक्तीचा सर्वोत्तम नमुना आहे. हा अभंग शिकवतो की, परमेश्वर आपल्या भक्तावर मातेपेक्षाही अधिक प्रेम करतो आणि जेव्हा भक्त पूर्णपणे शरणागत होतो, तेव्हा देव स्वतःहून त्याची सर्व जबाबदारी घेतो.

समारोप: 'हंबरोनी येती' या ओळीतून देवाचे वात्सल्य सिद्ध होते, तर 'तुम्ही करावा सांभाळ' या ओळीतून भक्ताची अढळ श्रद्धा प्रकट होते. हा अभंग प्रत्येक भक्ताला आत्मविश्वास देतो की, आपले जीवन पूर्णपणे भगवंताच्या हाती सुरक्षित आहे, फक्त आपली भक्ती आणि शरणागती शुद्ध आणि संपूर्ण असावी. देव आणि भक्त यांच्यातील गोड आणि वात्सल्यपूर्ण नाते सांगणारा हा अभंग मराठी संत साहित्यातील एक अनमोल रत्न आहे.

'ती', 'ळ' हे वरील अभंगातील चरणाच्या शेवटी आलेल्या सारख्या वर्णातून यमक अलंकार झालेला दिसतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.10.2025-रविवार.
===========================================