समन्वय आणि अद्वैताचा भाव - संत तुकाराम आणि शंकराची भक्ती-'हरिहराचा भाव'-🙏🏼🔱

[Atul Kaviraje]

समन्वय आणि अद्वैताचा भाव - संत तुकाराम आणि शंकराची भक्ती-

विषय: संत तुकाराम आणि शिव भक्ती (समन्वयाचा दृष्टिकोन)-

मराठी कविता: 'हरिहराचा भाव'-

चरण (Stanza)   मराठी कविता (Marathi Poem)   प्रत्येक चरणाचा मराठी अर्थ (Short Meaning)

१   तुकाराम संतांनी, भक्तीची वाट धरली! विठ्ठलाच्या प्रेमाने, जीवन त्यांनी गुंफले! परी त्यांच्या हृदयी, होता समन्वयाचा वास! शिव आणि केशवात, पाहिले एकच खास!   अर्थ: संत तुकारामांनी भक्तीचा मार्ग निवडला. त्यांनी विठ्ठलाच्या प्रेमाने आपले जीवन बनवले. पण त्यांच्या हृदयात एकतेची भावना होती. त्यांनी शिव आणि विष्णू (केशव) यांना एकच मानले.

२   पंढरपूरमध्ये बघा, विठ्ठलाची आहे माया! परी शिवाने शक्तीने, सगळीकडे छाया केली! हरिहराची एकता, त्यांनी आहे शिकवली! वेगळे नाहीत देव, सत्याची ही खोली!   अर्थ: पंढरपूरमध्ये विठ्ठलाचा प्रभाव आहे. पण शिवाने आपल्या शक्तीने सगळीकडे प्रभाव टाकला आहे. त्यांनी हरी आणि हर (विष्णू आणि शिव) यांची एकता शिकवली. देव वेगळे नाहीत, हेच सत्याचे गमक आहे.

३   अभंगांच्या वाणीत, शिवाला होता आदर! ज्ञान आणि वैराग्याच्या, भावनांचा होता सागर! भोळ्याची साधेपणा, तुकारामाला आवडते! विष पिऊन जो कल्याण करतो, त्याची महती पटते!   अर्थ: त्यांच्या अभंगांच्या वाणीत शिवाला मान होता. ती ज्ञान आणि वैराग्याच्या भावनांची खाण होती. भोलेनाथांचा साधेपणा तुकारामांना आवडतो. विष पिऊन जो कल्याण करतो, त्याची महती ते सांगतात.

४   भीमाशंकरमध्ये बघा, ज्योत आहे जळते! विठ्ठलाच्या भक्तांची, गर्दीही चालते! पूजा दोघांची होते, एकाच भावाने आज! तुकारामांनी साधले, हे समन्वयाचे काज!   अर्थ: भीमाशंकर ज्योतिर्लिंगात ज्ञानाची ज्योत तेवत आहे. विठ्ठलाच्या भक्तांची गर्दीही तिथे चालते. आज दोघांची पूजा एकाच भावनेने होते. तुकारामांनी एकतेचे हे कार्य साधले.

५   डमरूच्या ध्वनीत, विठ्ठलाचे नाम! कीर्तनात गाजे, शिवजींचे धाम! अद्वैताचे दर्शन, सोपे त्यांनी केले! प्रत्येक भक्ताचे मन, पावन करून दिले!   अर्थ: डमरूच्या आवाजात विठ्ठलाचे नाव आहे. कीर्तनात शिवजींचे स्थान निनादते. त्यांनी अद्वैताचे दर्शन सोपे केले. प्रत्येक भक्ताचे मन त्यांनी पवित्र केले.

६   संतांची परंपरा, राहिली सदाच महान! भेदभाव न शिकले, केला सर्वांचा सन्मान! ज्ञानोबांनी जे सांगितले, तुकांनी ते स्वीकारले! ईश्वर एक आहे, जगाला हे पुकारले!   अर्थ: संतांची परंपरा नेहमीच महान राहिली आहे. त्यांनी भेदभाव शिकला नाही आणि सर्वांचा आदर केला. संत ज्ञानेश्वरांनी जे सांगितले, तुकारामांनी ते मान्य केले. ईश्वर एक आहे, ही गोष्ट त्यांनी जगाला सांगितली.

७   शिवही विठ्ठल आहे, विठ्ठलही आहे शिव! परम ब्रह्माची ओळख, आहे जीवनाचा जीव! जय राम कृष्ण हरी, बोला हर हर महादेव! भक्तीत एकता आहे, हेच सार आहे देव!   अर्थ: शिवच विठ्ठल आहेत आणि विठ्ठलच शिव आहेत. परम ब्रह्माची ओळख हाच जीवनाचा सार आहे. जय राम कृष्ण हरी आणि हर हर महादेव बोला. भक्तीत एकता आहे, हाच देवांचा सार आहे.

पुंडलिक वरदा हरि विठ्ठल! हर हर महादेव! 🙏🏼🔱

--अतुल परब
--दिनांक-13.10.2025-सोमवार.
===========================================