प्रोटिमा Bedi– १२ ऑक्टोबर १९४८-प्रसिद्ध भारतीय नृत्यांगना-1-

[Atul Kaviraje]

प्रोटिमा Bedi (Protima Bedi) – १२ ऑक्टोबर १९४८

मराठी लेख - प्रोटिमा बेदी (Protima Bedi) – १२ ऑक्टोबर १९४८

प्रोटिमा बेदी (Protima Bedi), भारतीय शास्त्रीय नृत्याच्या इतिहासातील एक अनमोल रत्न, ज्यांचे जीवन स्वतःच एक कलाकृती होती. १२ ऑक्टोबर १९४८ रोजी जन्मलेल्या प्रोटिमा बेदी यांनी केवळ नृत्याच्या क्षेत्रातच नव्हे, तर त्यांच्या स्वतंत्र आणि बंडखोर व्यक्तिमत्वानेही समाजावर एक वेगळीच छाप सोडली. त्यांचे जीवन म्हणजे कला, आध्यात्मिकता आणि स्वातंत्र्याचा एक अनोखा संगम होता.

१. परिचय आणि बालपण

प्रोटिमा बेदी यांचा जन्म दिल्ली येथे एका पारंपरिक पंजाबी कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील लक्ष्मीचंद गुप्ता आणि आई रेवा गुप्ता. त्यांचे सुरुवातीचे शिक्षण दिल्ली आणि मुंबई येथे झाले. लहानपणापासूनच त्यांना कलेची आणि स्वातंत्र्याची आवड होती. त्यांचे बालपण काहीसे बंडखोर आणि प्रवाहाविरुद्ध जाणारे होते. पारंपरिक अपेक्षांना झुगारून त्यांनी स्वतःचा मार्ग निवडला.

२. नृत्याची आवड आणि शिक्षण

ओडिसी नृत्याची सुरुवात: प्रोटिमा बेदी यांनी वयाच्या २६ व्या वर्षी ओडिसी नृत्याची सुरुवात केली. त्यावेळी त्या प्रसिद्ध मॉडेल आणि समाजसेविका म्हणून ओळखल्या जात होत्या.

गुरु आणि प्रशिक्षण: त्यांनी प्रसिद्ध नृत्यांगना गुरु केलुचरण महापात्रा यांच्याकडून ओडिसी नृत्याचे शिक्षण घेतले. त्यांच्या शिस्तबद्ध आणि कठोर प्रशिक्षणाने प्रोटिमा यांच्या आयुष्याला एक नवीन दिशा दिली.

३. नृत्य क्षेत्रातील योगदान

नृत्यग्राम: १९९० मध्ये त्यांनी बंगळूरुजवळ 'नृत्यग्राम' या नृत्य संस्थेची स्थापना केली. ही संस्था केवळ एक गुरुकुल नसून, भारतीय शास्त्रीय नृत्याला समर्पित एक अद्वितीय कला गाव आहे. येथे विद्यार्थी पारंपरिक गुरुकुल पद्धतीने नृत्य शिकतात.

कला आणि संस्कृतीचे संवर्धन: नृत्यग्रामच्या माध्यमातून त्यांनी ओडिसीसह इतर शास्त्रीय नृत्यांचे जतन आणि संवर्धन करण्याचे महत्त्वाचे कार्य केले.

४. वैयक्तिक जीवन आणि संघर्ष

वैयक्तिक आयुष्य: त्यांचे वैयक्तिक आयुष्य नेहमीच चर्चेत राहिले. प्रसिद्ध अभिनेते कबीर बेदी यांच्याशी त्यांचे लग्न झाले, त्यांना पूजा बेदी आणि सिद्धार्थ बेदी ही दोन मुले झाली.

संघर्ष: वैयक्तिक आयुष्यातील अनेक चढ-उतार, मुलाचा अकाली मृत्यू आणि त्यांच्या बंडखोर वृत्तीमुळे त्यांना अनेक आव्हानांना तोंड द्यावे लागले.

५. अध्यात्माकडे प्रवास

प्रवृत्तीपासून निवृत्तीकडे: आयुष्याच्या उत्तरार्धात प्रोटिमा यांनी अध्यात्माकडे आपला मोर्चा वळवला. त्यांनी सांसारिक जीवनाचा त्याग करून हिमालय आणि गंगेच्या जवळ वेळ घालवला.

संत बनणे: त्यांनी प्रोटिमा बेदी ते 'प्रोटिमा गंगे' असा प्रवास केला. त्यांनी स्वतःला पूर्णपणे अध्यात्माला समर्पित केले.

६. दुर्दैवी अंत

१९९८ मध्ये कैलास मानसरोवर यात्रेदरम्यान भूस्खलनात त्यांचा मृत्यू झाला. त्यांच्या मृत्यूचे नेमके कारण आजही गूढ आहे. त्यांच्या मृत्यूनंतर भारतीय कला जगतात एक मोठी पोकळी निर्माण झाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.10.2025-रविवार.
===========================================