संत सेना महाराज-हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

संत सेनामहाराजांनी स्वधर्माबद्दल स्वाभिमान व्यक्त केला आहे ते म्हणतात, "स्वधर्म सांडून परधर्म जाय। त्याचे गुण गाय वर्णी सदा॥ कुरुपती आई मुलासी जीवन। दुजी रंभा जाय व्यर्थ आहे। पाण्यातुनी माझा तुपी डोही गेला। प्राणासी मुकला कुःख पावे। 1. सेना म्हणे नका भुलू मोहशब्दा। असेल प्रारब्ध तैसे होय।" (सेना अ००१७८०

स्वतःचा धर्म तो स्वतःचा, जशी स्वतःची आई ही कुरूप असली तरी, तीच मुलाचे जीवन असते. पाण्यामधला मासा, पाणी हेच त्याचे जीवन, तूप हे किती चांगले असले तरी, त्यात मासा पडला तर त्याचा मृत्यू निश्चित, स्वधमाचे । स्पष्टीकरण करताना सेनाजींनी रूपक अलंकार वापरला आहे. आई -रभा (सुंदर स्वी) पाणी तूप यांची तुलना केली आहे. निवृत्ती हा शिव, ज्ञानदेव विष्णु, मुकताई आदिमाया, सोपान ब्रह्मा ही रूपे सेनाजींनी स्पष्ट केली आहेत.

ईश्वराचे रूप पाहिल्यावर तहान-भूक हरपून जाते. याबद्दल सेनाजानी सुपर अशा रूपकातून स्पष्ट केले आहे.

     "हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती।

     तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ॥

     विसरली भूक तहान। तुमच्या देखिल्या चरण ।।

     सेना म्हणे प्रेम भातुके। धावे आता है कौतुके।।"

संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

अभंग:
"हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती।
तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ॥
विसरली भूक तहान। तुमच्या देखिल्या चरण ।।
सेना म्हणे प्रेम भातुके। धावे आता है कौतुके।।"

१. आरंभ (Introduction): भक्ताची आर्तता आणि भगवंताची ममता

प्रस्तुत अभंग वारकरी संप्रदायातील महान संत सेना महाराज यांनी रचलेला आहे. सेना महाराज व्यवसायाने नाभिक (न्हावी) असले तरी, त्यांचे चित्त सदैव विठ्ठल भक्तीत रमलेले होते. या अभंगातून त्यांनी देव आणि भक्त यांच्यातील निस्सीम प्रेमसंबंधाचे वर्णन केले आहे. आपल्या लाडक्या भक्तासाठी धावून येणाऱ्या भगवंताच्या कृपेचे आणि आपल्या अंतःकरणातील आर्ततेचे चित्रण त्यांनी अतिशय भावपूर्ण भाषेत केले आहे. या अभंगाचा मुख्य भावार्थ म्हणजे आई आणि वासरू यांच्या उदाहरणातून भक्ताची तळमळ आणि भगवंताची तत्परता व्यक्त करणे.

२. प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Meaning of each stanza):

कडवे १:
हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती।
तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ॥

अर्थ: (गायीची उपमा देत) वासरू ओरडताच (हंबरताच) गाय त्याला पान्हा देते (स्तन्यपान करण्यासाठी दूध देते). देवा, तुम्ही अशाच प्रकारे माझ्या सगळ्या जीवनाचा सांभाळ करा.

भाव: वासराच्या हाकेसरशी आईची जशी ममता दाटून येते, तशीच माझ्या आर्त हाकेला ओ देऊन भगवंताने माझ्या सर्व जबाबदाऱ्यांचा स्वीकार करावा, अशी भक्ताची प्रार्थना आहे.

कडवे २:
विसरली भूक तहान। तुमच्या देखिल्या चरण ।।
सेना म्हणे प्रेम भातुके। धावे आता है कौतुके।।

अर्थ: तुमचे चरण (पाय) पाहिल्यानंतर मला माझी भूक आणि तहान याचा विसर पडला आहे. संत सेना महाराज म्हणतात की, हे प्रेमाचे भातुकले (भक्तीचे भोजन) पाहून (देवाने) आता कौतुकाने माझ्याकडे धाव घ्यावी.

भाव: भगवंताच्या दर्शनाने मिळालेला आनंद हा भौतिक सुखापेक्षा मोठा आहे, ज्यामुळे भूक-तहान या देहधर्माची जाणीवही नष्ट होते. आता या शुद्ध प्रेमाच्या ओढीने भगवंताने त्वरित मला भेटायला यावे, अशी उत्कट इच्छा व्यक्त केली आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.10.2025-सोमवार.
===========================================