संत सेना महाराज-हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

३. प्रत्येक कडव्याचे मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Detailed Elaboration of each stanza):

कडवे १: "हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती।... माझा अवघा सकळ॥"

उपमेचे सामर्थ्य: या कडव्यात संत सेना महाराजांनी आई (धेनु - गाय) आणि वासरू (वत्स) या नैसर्गिक नात्याची उपमा वापरली आहे. गाय आणि वासरू यामधील प्रेम हे सर्वात शुद्ध आणि स्वार्थविरहित मानले जाते. गाय आपल्या वासराला पाहिल्याशिवाय, त्याला भेटल्याशिवाय, हंबरल्याशिवाय दूध देत नाही. जसे वासरू हाक मारते (हंबरोनि बेती), तसे आईच्या मनात वात्सल्याचा पान्हा फुटतो.

भक्ताची आर्तता आणि देवाचे वात्सल्य: येथे वासरू हे भक्त आहे, जो केवळ आपल्या भगवंताला हाक मारतो, आर्ततेने विनवणी करतो. आणि गाय म्हणजे प्रत्यक्ष परमेश्वर, जो भक्ताच्या हाकेसरशी त्याला प्रतिसाद देतो.

'तुम्ही करावा सांभाळ': या ओळीतून भक्ताची भगवंतावरील नितांत श्रद्धा दिसून येते. भक्त भगवंताला म्हणतो, 'देवा, जसा गाय आपल्या वासराचा सर्वस्वी सांभाळ करते, तसाच तुम्ही माझ्या अवघा सकळ (माझा संपूर्ण) जीवनाचा, लौकिक आणि पारमार्थिक अशा दोन्ही जबाबदाऱ्यांचा सांभाळ करा.' संत सेना महाराजांना आपले दैनंदिन जीवन, आपले कर्म आणि आपली भक्ती या दोहोंमध्येही भगवंताचा आधार हवा आहे. ते स्वतःच्या सामर्थ्यावर अवलंबून न राहता, पूर्णपणे देवाच्या कृपेवर विसंबून आहेत.

उदाहरण: घरात मूल हट्ट करू लागल्यावर आई जशी लगेच धावते, तसेच या जगात आलेल्या भक्त नावाच्या 'जीवाचे' सर्व लहान-मोठे प्रश्न भगवंताने तत्काळ सोडवावेत, ही मागणी या कडव्यात आहे.

कडवे २: "विसरली भूक तहान। तुमच्या देखिल्या चरण ।।... धावे आता है कौतुके।।"

विरक्तीची भावना: या कडव्यात संत सेना महाराजांची भक्तीची तीव्रता आणि देवावरील एकनिष्ठता दर्शविली आहे. जेव्हा त्यांना भगवंताचे चरण (पाय) दिसले, म्हणजेच भगवंताचे दर्शन झाले किंवा भगवंताचे ध्यान लागले, तेव्हा त्यांना भूक आणि तहान या देहाच्या गरजांचा विसर पडला.

भक्तीचा परमानंद: भूक-तहान विसरणे हे दर्शवते की भगवंताच्या दर्शनातून प्राप्त होणारा आनंद (ब्रह्मानंद) हा सर्व भौतिक सुखांपेक्षा कितीतरी मोठा आहे. ज्याप्रमाणे एखादा मोठा शोध लागल्यावर वैज्ञानिक जेवण विसरतो, किंवा संगीतात तल्लीन झालेला गायक स्वतःचे भान विसरतो, त्याहून कितीतरी पटीने अधिक आनंद भक्ताला भगवंताच्या चिंतनात मिळतो.

'प्रेम भातुके': संत सेना महाराज या शुद्ध भक्तीला 'प्रेम भातुके' (प्रेमाचे शिदोरी/प्रेमभोजन) म्हणतात. भातुके हे प्रवासात सोबत घेतलेल्या अन्नाला म्हणतात. म्हणजेच, जीवनाच्या या प्रवासात भक्ती हेच त्यांचे खरे पोषण आहे. त्यांची भक्ती आता परिपक्व झाली आहे, तिची गोडी भगवंतालाही आकर्षित करणारी आहे.

भगवंताला आवाहन: 'आता हे प्रेमाचे भातुकले पाहून, देवा, तुम्ही कौतुके (आनंदाने, प्रेमाने) माझ्याकडे धावून या.' भगवंत भक्ताच्या शुद्ध प्रेमाचा भुकेला असतो. भक्ताने आपले सर्वस्व त्याला समर्पित केले आहे, हे पाहून भगवंताने आता चमत्कार करून किंवा कृपा करून त्यांना भेट द्यावी, अशी त्यांची उत्कट इच्छा आहे. हा 'धावून येणे' हा शब्द भगवंताच्या भक्त-कामकत्त्व (भक्ताची इच्छा पूर्ण करण्याच्या स्वभावाचे) दर्शवितो.

४. समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference):

समारोप:
संत सेना महाराजांचा हा अभंग शुद्ध भक्ती, देवावरील निस्सीम विश्वास आणि भक्ताची आर्तता याचे मूर्तिमंत उदाहरण आहे. गाय-वासरू या साध्या उपमेतून त्यांनी भगवंताची ममता आणि आपले समर्पण प्रभावीपणे व्यक्त केले आहे. परमेश्वराचे प्रेम हे केवळ संकटातच नव्हे, तर आत्मिक आनंदाच्या क्षणीही आवश्यक आहे, हे त्यांनी या अभंगातून सांगितले आहे.

निष्कर्ष (Inference):
या अभंगाचा मुख्य निष्कर्ष हा आहे की, भगवंत हा केवळ 'पालक' (रक्षणकर्ता) नसून, तो 'आई' आहे. भक्ताने एकदा का आसक्ती सोडून अनन्यभावाने भगवंताला हाक मारली, तर देव क्षणभरही विलंब न लावता त्याच्या मदतीला धावून येतो. शुद्ध भक्तीमध्ये इतके सामर्थ्य आहे की, ते भूक, तहान आणि देहाची जाणीवही विसरायला लावते आणि भगवंताला प्रेमाच्या ओढीने स्वतःकडे खेचून घेते. म्हणूनच, मनुष्य जेव्हा कर्तव्यबुद्धीने कर्म करून (संत सेना महाराजांच्या नाभिक व्यवसायाप्रमाणे) आपले चित्त भगवंताच्या चरणी ठेवतो, तेव्हा त्याचे जीवन आनंदी आणि सफल होते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.10.2025-सोमवार.
===========================================