संत सेना महाराज-आम्ही वारीक वारीक-1

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

ईश्वराचे सामर्थ्य किती मोठे आहे. स्वर्ग, मृत्यू, पाताळ या तीनही ठिकाणी

प्राण्यांचे पालन करतो; पण मनाला चित्ताला कधी कंटाळा नाही. याचे उदाहरण देताना सेनाजी खडकाच्या गाभ्यात राहणारा बेडुक, पशुपक्षी, जमिनीत राहणारा अजगर, यांना अन्न कोण पुरवितो. या प्राण्यांची काळजी कोण घेतो ? त्यांच्याकडे पाहिल्यानंतर मी सुद्धा त्यामुळे निश्चित आहे असे म्हणतात. संत सेनामहाराजांच्या एकूण अभंगात त्यांचा व्यवसायावर आधारलेला एक सुंदर अभंग महत्त्वाचा मानला जातो. नाभिक व्यवसायाच्या अनुषंगाने या अभंगात

त्यांना आध्यात्मिक विकासाचे एक सुंदर रूपक रचलेले आहे. ते म्हणतात,

"आम्ही वारीक वारीक।

करू हजामत बारीक॥ १ ॥

विवेक दर्पण आयना दावू।

वैराग्य चिमटा हालवू॥२॥

उदकशांती डोई घोळू।

अहंकाराची शेंडी पिळून।॥ ३ ॥

भावार्याच्या बगला झाडू।

काम क्रोध नखे काढू ॥४ ॥

चौवर्णी देवुनि हात।

सेना राहिला निर्वांत ॥ ५ ॥ "

संत सेना महाराज यांच्या 'आम्ही वारीक वारीक' या अभंगाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth)

आम्ही वारीक वारीक। करू हजामत बारीक॥ या संत सेना महाराजांच्या प्रसिद्ध अभंगातून, त्यांनी आपल्या पारंपरिक न्हावी (वारीक) व्यवसायाच्या प्रतीकाचा उपयोग करून, आध्यात्मिक आणि नैतिक उपदेशाचे सखोल तत्त्वज्ञान मांडले आहे. संत सेना महाराज यांनी या अभंगाद्वारे, सामान्य माणसाला आत्मशुद्धीचा आणि भगवंताच्या प्राप्तीचा सोपा मार्ग सांगितला आहे.

आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत. त्यांचा मूळ व्यवसाय न्हावी (केशकर्तन करणारा) होता. त्यांनी आपल्या अभंगवाणीतून भक्तीचा, समतेचा आणि आत्मशुद्धीचा संदेश दिला. प्रस्तुत अभंग हा केवळ केस कापण्याचा व्यवसाय नव्हे, तर तो आत्म्याच्या शुद्धीकरणाचा, म्हणजे मानवी मनातील दुर्गुणांना काढून टाकून त्याला निर्मळ करण्याचा एक रूपकात्मक आणि आध्यात्मिक दृष्टिकोन आहे. संत सेना महाराज स्वतःला 'आम्ही वारीक वारीक' (आम्ही न्हावी) असे संबोधून, त्यांचे कार्य केवळ शारीरिक हजामत करणे नसून, ते 'बारीक' म्हणजे अत्यंत सूक्ष्म आणि खोलवरची 'हजामत' करत असल्याचे सांगतात. ही हजामत म्हणजे जीवनातील दोष, अहंकार आणि विकारांना मूळापासून काढून टाकणे होय.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि मराठी संपूर्ण विस्तृत विवेचन
कडवे १: 'आम्ही वारीक वारीक। करू हजामत बारीक॥ १ ॥'
अर्थ: आम्ही केवळ सामान्य न्हावी नाही, तर आम्ही आत्मिक शुद्धीकरणाचे काम करणारे 'बारीक' (सूक्ष्म, बारकाईने) हजामत करणारे वारीक आहोत.

विस्तृत विवेचन:

वारीक (न्हावी) रूपक: संत सेना महाराजांनी आपल्या व्यवसायाच्या साधनांचा आणि कामाचा उपयोग आध्यात्मिक साधनेसाठी प्रतीक म्हणून केला आहे. न्हावी जसा केस, नखे कापून शरीर स्वच्छ करतो, तसेच संत सेना महाराज भक्तीमार्गाने आणि उपदेशाने माणसाचे मन स्वच्छ करण्याचे कार्य करत आहेत.

'बारीक हजामत': 'बारीक' या शब्दाला येथे विशेष महत्त्व आहे. याचा अर्थ, केवळ वरवरचे दोष किंवा पाप दूर करणे नव्हे, तर माणसाच्या मनाच्या खोलवर रुजलेल्या सूक्ष्म विकारांना, वाईट प्रवृत्तींना आणि अहंकाराच्या मूळाला उपटून काढणे. ही हजामत म्हणजे आत्मपरीक्षण (self-introspection) आणि आत्मशुद्धी (self-purification) होय.

उदाहरणा सहित: जसे न्हावी केस कापण्यासाठी धारदार व बारीक शस्त्रे वापरतो, तसेच संत विचारांच्या आणि विवेकाच्या धारदार साधनांनी अज्ञानाच्या केसांचे (विकारांचे) निरसन करतात.

कडवे २: 'विवेक दर्पण आयना दावू। वैराग्य चिमटा हालवू॥२॥'
अर्थ: आम्ही ग्राहकाला (साधकाला) 'विवेक' नावाचा आरसा दाखवतो आणि 'वैराग्य' नावाचा चिमटा हलवतो.

विस्तृत विवेचन:

विवेक दर्पण (आरसा): न्हावी जसा हजामत झाल्यावर आरसा दाखवून ग्राहकाला स्वतःचे रूप दाखवतो, तसेच संत विवेक (सत्य आणि असत्य, नित्य आणि अनित्य यातील फरक ओळखण्याची बुद्धी) नावाचा आरसा साधकाला दाखवतात. या आरशात साधकाला आपले खरे स्वरूप (आत्मा) आणि आपले दोष (विकार) स्पष्ट दिसतात. विवेकाच्या आधाराने माणूस आत्मपरीक्षण करतो.

उदाहरण: देह नश्वर आहे आणि आत्मा अमर आहे, हे ज्ञान म्हणजे विवेक. या विवेकाच्या आरशातून पाहिल्यावर जीवनातील क्षणभंगुर गोष्टींमागील धाव व्यर्थ वाटते.

वैराग्य चिमटा: न्हावी जसा केसांची तपासणी करण्यासाठी किंवा त्रासदायक केस उपटण्यासाठी चिमटा वापरतो, तसेच संत वैराग्य (उदासीनता, अनासक्ती) नावाचा चिमटा वापरतात. हा वैराग्याचा चिमटा साधकाच्या मनातील प्रपंचाविषयीची आसक्ती, मोहाचे सूक्ष्म तंतू उपटून काढतो.

उदाहरण: धन, सत्ता किंवा शारीरिक सुख याबद्दलची आसक्ती हाच चिमट्याने हलवून दूर करण्याचा मोह आहे. वैराग्य प्राप्त झाल्यावर मनुष्य मोहातून मुक्त होतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.10.2025-गुरुवार.
===========================================