संत सेना महाराज-“कोळशासी अग्री वर्ण झाला शुभ्र-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

     "कोळशासी अग्री वर्ण झाला शुभ्र।

     अज्ञानाचा अभ्र निवळी गा॥"

🌿 आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वपूर्ण स्थान मानले जातात. त्यांची अभंगरचना साधी, सरळ व सहजासहजी समजेल अशी असूनही त्यात दर्शनाचा सखोल भावार्थ दडलेला असतो. हे अभंग केवळ भक्तिरसाने ओतप्रोत भरलेले नसून, ते आत्मसाक्षात्काराच्या दिशेने जाणाऱ्या साधकासाठी एक मार्गदर्शकही आहेत.

देहबुद्धीतून मुक्त होऊन आत्मबोधाची प्राप्ती कशी होते, याचे एक उत्कृष्ट रूपक संत सेना महाराज यांनी या अभंगात मांडले आहे. "कोळशासी अग्नी वर्ण झाला शुभ्र" हा अभंग आध्यात्मिक परिवर्तनाच्या प्रक्रियेचे अत्यंत सुंदर आणि स्पष्ट दर्शन घडवितो. हे एक लघु अभंग असूनही ते संपूर्ण साधनामार्गाचे सार एका ओळीत सांगून टाकते.

📖 अभंग (Abhang)
संत सेना महाराज म्हणतात:

"कोळशासी अग्नी वर्ण झाला शुभ्र।
अज्ञानाचा अभ्र निवळी गा॥"

🔍 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Meaning of the Stanza)
हा एकच कडवा असलेला अभंग आहे. त्याचा शब्दशः अर्थ खालीलप्रमाणे:

कोळशासी अग्नी (Kolashasi Agni): कोळशाला जेव्हा अग्नी लागतो.

वर्ण झाला शुभ्र (Varna Zhala Shubhra): त्याचा रंग शुभ्र (पांढरा) होतो.

अज्ञानाचा अभ्र (Ajnanacha Abhra): अज्ञानाचा [जो] ढग (आवरण).

निवळी गा (Nivali Ga): नाहीसा होतो (निवळून जातो).

संपूर्ण अर्थ: ज्याप्रमाणे कोळशाला अग्नी लागल्यावर त्याचा काळा रंग नाहीसा होऊन तो शुभ्र पांढऱ्या राखेसारखा होतो, त्याचप्रमाणे, ज्ञानरूपी अग्नीमुळे अज्ञानाचे आवरण नष्ट होते.

🧘�♂️ सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth / Deep Essence)
या अभंगाचा केंद्रीय भाव म्हणजे परिवर्तन. हे परिवर्तन केवळ बाह्य स्वरूपाचे नसून अंतरंगाचे मूलगामी परिवर्तन आहे. कोळसा हे जीवात्म्याचे प्रतीक आहे, जो अज्ञान, मोह, इच्छा आणि विकार यांच्या काळ्यापणाने झाकलेला आहे. अग्नी हे ज्ञानाग्नी किंवा तप चे प्रतीक आहे. जेव्हा जीवात्मा साधना, भक्ती आणि गुरुकृपेच्या मार्गाने ज्ञानाग्नीशी संपर्क करतो, तेव्हा त्याचे मूळ अज्ञानरूपी स्वरूप नष्ट होऊन त्याचे खरे स्वरूप – शुद्ध, निर्मळ, दिव्य आत्मस्वरूप – प्रकट होते.

कोळसा जळून राख होतो आणि त्याचा मूळ काळा रंग नष्ट होतो. त्याचप्रमाणे, ज्ञानाग्नीमध्ये जीवात्म्याची देहबुद्धी, अहंकार आणि सर्व वासना जळून खाक होतात आणि मग फक्त त्याचे शुद्ध चैतन्यमय स्वरूप शिल्लक राहते. "अज्ञानाचा अभ्र" म्हणजेच मायेचे आवरण, जे आत्म्याचे खरे स्वरूप आपल्यापासून लपवते. हे आवरण ज्ञानाग्नीने नष्ट झाल्यावरच आत्मसाक्षात्कार होऊ शकतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-19.10.2025-रविवार.
===========================================