संत सेना महाराज-कामाचा लोभी बाईल सेवेसी-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

३) पाचवे आणि सहावे चरण: "श्वानासारिखा लोंडा घोळी पुढे। बोले लाडेलाडे कीलवाणी॥"
शब्दार्थ:

श्वानासारिखा: कुत्र्यासारखा.

लोंडा: लाथ मारलेला चेंडू, फेकण्याचा गोटा.

घोळी पुढे: पुढे घोळत नेतो.

लाडेलाडे: लाडिक भाषा.

कीलवाणी: कठोर, टोचरी शब्द.

सरळ अर्थ:
ज्याप्रमाणे एखादा कुत्रा लाथ मारलेला लोंडा पुढे घोळत नेतो, त्याप्रमाणे तो जीव (लोंड्यासारख्या तुच्छ गोष्टीच्या मागे लागतो). तो लाडिक भाषेत बोलतो पण त्यात टोचरी वाणी (कीलवाणी) असते.

सखोल विवेचन:

"श्वानासारिखा लोंडा घोळी पुढे": हे जीवाच्या अंतिम अवनतीचे वर्णन आहे. जो जीव ईश्वरसेवेचा लोभ करतो, तो शेवटी तुच्छ वस्तूंच्या मागे लागतो. कुत्रा लोंड्याचा उपयोग काय? तो फक्त एक खेळणे आहे. त्याचप्रमाणे, हा जीव मोक्ष, ईश्वरप्राप्ती या महत्त्वाच्या गोष्टी सोडून बाह्य कर्मरूपी 'लोंड्या'च्या मागे धावतो.

"बोले लाडेलाडे कीलवाणी": हे अतिशय सूक्ष्म निरीक्षण आहे. अशा जीवाचे बोलणे वरवर फार गोड आणि लाडके दिसते. पण त्याच्या मनात इतरांविषयी तुच्छता, हेवा, मत्सर असतो. म्हणून त्याच्या गोड बोलण्यातही इतरांना टोचणारे, कठोर शब्द असतात. बाह्यतः भक्त, आंतरिकतः द्वेष.

उदाहरण:
एक व्यक्ती संस्थेचे काम खूप करते, पण त्याचबरोबर इतर कमी काम करणाऱ्यांविषयी चर्चा करताना म्हणते, "अरे, तो काहीच करत नाही, फक्त नावासाठी आहे." या गोड बोलण्याच्या मागे टोचणारी वाणी लपलेली असते.

४) सातवे आणि आठवे चरण: "सेना म्हणे अशांचे तोंड पाहू नये। वीरश्री जाये जळोनिया ॥"
शब्दार्थ:

सेना म्हणे: संत सेना म्हणतात.

अशांचे तोंड: अशा (वरील स्वभावाच्या लोकांचे) तोंड.

पाहू नये: पाहू नये, टाळावे.

वीरश्री: पुरुषार्थ, ऐश्वर्य, आंतरिक तेज.

जाये जळोनिया: जाऊन नाहीसे होते, नष्ट होते.

सरळ अर्थ:
संत सेना म्हणतात, अशा लोकांचे तोंड even पाहू नये (त्यांच्या संगतीत जाऊ नये). कारण अशांच्या संगतीने आपला पुरुषार्थ (वीरश्री) जाऊन नष्ट होतो.

सखोल विवेचन:

हा संतांचा अंतिम सल्ला आहे. ज्यांची भक्ती बाह्य आडंबरी, लोभी आणि अहंकारी आहे, अशा लोकांचा सहवास टाळावा.

"वीरश्री जाये जळोनिया": 'वीरश्री' ही शब्द खूप महत्त्वाची आहे. ती मनाची शक्ती, आत्मविश्वास, आध्यात्मिक ऊर्जा आणि साधनेचा पुरुषार्थ दर्शवते. अशा खोट्या भक्तांच्या संगतीने साधकाचे मन दूषित होते, त्याची साधना बिघडते, आणि त्याचे आंतरिक तेज (ऐश्वर्य) नष्ट होते. ही संगती एक प्रकारचा 'स्पर्धात्मक अहंकार' निर्माण करते ज्यामुळे खरी भक्ती मागे पडते.

उदाहरण:
ज्याप्रमाणे एका स्वच्छ पाण्याच्या तलावात थोडासा कीटकनाशक घातला तर सर्व पाणी विषारी होते, त्याप्रमाणे अशा वाईट संगतीने संपूर्ण आध्यात्मिक प्रगती बिघडू शकते.

🟠 समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराज या अभंगाद्वारे आपल्याला एक महत्त्वाचा धडा शिकवतात:

भक्ती आणि कर्मकांड यातील फरक: भक्ती ही आंतरिक प्रेमभावनेची गोष्ट आहे, तर बाह्य कर्मकांड आणि सेवा ही फक्त एक साधने आहेत. जर त्या साधनांचा लोभ केला, तर ती साधनेच साध्य बनून आपल्याला ईश्वरापासून दूर नेतात.

बाह्यनम्रतेचा मुखवटा: केलेल्या सेवेबद्दल अहंकार बाळगणे, इतरांपेक्षा स्वतःला श्रेष्ठ समजणे हे भक्तीच्या अगदी विरुद्ध आहे.

सत्संगतीचे महत्त्व: आध्यात्मिक मार्गावर सत्संगतीचे (चांगल्या साधकांच्या संगतीचे) महत्त्व अपरिमित आहे. खोट्या, आडंबरी आणि लोभी स्वभावाच्या लोकांचा सहवास टाळणे गरजेचे आहे, नाहीतर आपली स्वतःची आंतरिक शक्ती नष्ट होते.

अंतिम सारांश: सेवा करा, पण सेवेचा लोभ करू नका. भक्ती ही प्रेमाने करा, व्यवहारबुद्धीने नका. आणि आपली प्रगती टिकवण्यासाठी सत्संगतीचे रक्षण करा. हा या अभंगाचा केंद्रीय संदेश आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.10.2025-सोमवार.
===========================================