📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक ५६-'स्थितप्रज्ञाचा दीप'-😥 ➡️

[Atul Kaviraje]

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक ५६-

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः ।
वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ॥ २‑५६॥

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक ५६

मूळ श्लोक:
दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः ।
वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ॥ २-५६॥

छोटा अर्थ (Short Meaning):
जो दुःखात विचलित होत नाही, सुखाची इच्छा ठेवत नाही आणि राग (आसक्ती), भय व क्रोधापासून मुक्त असतो, त्याला स्थिर बुद्धीचा (स्थितप्रज्ञ) मुनी म्हणतात.

🌸 'स्थितप्रज्ञाचा दीप' - दीर्घ मराठी कविता 🌸

🖼� आरंभ - पहिले कडवे (Introduction)

चरण   कविता (Marathi Poem)   मराठी अर्थ (Meaning)
पद १   अर्जुना प्रश्न केला, लक्षणे काय मुनीची?   अर्जुनाने विचारले की स्थिर योगीची लक्षणे काय आहेत?
पद २   कशी स्थिर बुद्धी, अवस्था त्या ज्ञानीची?   त्याची बुद्धी स्थिर कशी असते, त्या ज्ञानी व्यक्तीची अवस्था काय असते?
पद ३   कृष्ण सांगती गुह्य, ऐक तुझीया कवी तू,   श्रीकृष्ण गुप्त रहस्य सांगतात, हे कवी, तू ऐक.
पद ४   सांगेन लक्षणांना, राहशील शांत तू! ✨   मी ती लक्षणे सांगतो, ज्याने तू शांत राहशील!

🌊 दुसरे कडवे - दुःख आणि धैर्य (Sorrow and Courage)
चरण   कविता (Marathi Poem)   मराठी अर्थ (Meaning)
पद ५   दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः - दुःख जरी गाठीला,   दुःखे कितीही आली तरी,
पद ६   विचलित नसे चित्त, शांत तो मनी जाहला.   त्याचे मन विचलित होत नाही, तो मनात शांत राहतो.
पद ७   संकटाच्या वादळात, धीर ना तो सोडतो,   संकटांच्या वादळात तो आपले धैर्य सोडत नाही,
पद ८   कर्म करीत राहे, आत्म्यात स्थिर होतो. ⛰️   तो आपले कर्म करत राहतो आणि आत्म्यात स्थिर होतो.

🌼 तिसरे कडवे - सुख आणि अनासक्ती (Joy and Detachment)
चरण   कविता (Marathi Poem)   मराठी अर्थ (Meaning)
पद ९   सुखेषु विगतस्पृहः - सुखाची नको आशा,   त्याला सुखाची कोणतीही हाव नको आहे,
पद १०   भोगूनही उपभोग, चित्तास नाही नशा.   भोग घेतल्यानंतरही त्याच्या मनाला त्याची नशा लागत नाही.
पद ११   धन-मान-प्रतिष्ठा, त्याचा लोभ त्याला नाही,   संपत्ती, आदर, प्रसिद्धी, या कशाचाही त्याला लोभ नाही,
पद १२   क्षणभंगुर वस्तूंत, गुंतत नाही काही. 💎   नाशवंत वस्तूंमध्ये तो जराही गुंतत नाही.

🔗 चौथे कडवे - रागमुक्ती (Freedom from Attachment/Raga)
चरण   कविता (Marathi Poem)   मराठी अर्थ (Meaning)
पद १३   वीतराग - राग-मोह संपला, आसक्ती नुरली,   आसक्ती आणि मोह संपला, कोणतीही लालसा उरली नाही,
पद १४   'हे माझे' म्हणण्याची, भावना ती मरली.   'हे माझे आहे' अशी भावना त्याच्या मनात राहिली नाही.
पद १५   संबंधांत असूनही, अलिप्त तो राही,   संबंधांमध्ये राहूनही तो त्यापासून वेगळा (अलिप्त) राहतो,
पद १६   प्रेमापायी दुःख, तो कधीच न पाही. ❤️�🩹   आसक्तीच्या दुःखाने तो कधीच पीडित होत नाही.

😨 पाचवे कडवे - भयमुक्ती (Freedom from Fear/Bhaya)
चरण   कविता (Marathi Poem)   मराठी अर्थ (Meaning)
पद १७   वीतभय - मृत्यूचे भय नाही, अपयशाची चिंता,   त्याला मृत्यूची भीती नाही, अपयशाची चिंता नाही,
पद १८   लाभ-हानि त्याला, नसे कोणतीही व्यथा.   लाभ झाला किंवा हानी झाली, त्याला कोणतीही मानसिक पीडा होत नाही.
पद १९   सत्य जाणले त्याने, आत्मा अविनाशी,   त्याने हे सत्य ओळखले आहे की आत्मा कधीच मरत नाही,
पद २०   त्यामुळेच तो मुक्त, शांती त्याची राशी. 🕊�   म्हणूनच तो मुक्त आहे आणि शांतीचा साठा त्याच्याजवळ आहे.

😡 सहावे कडवे - क्रोधमुक्ती (Freedom from Anger/Krodha)
चरण   कविता (Marathi Poem)   मराठी अर्थ (Meaning)
पद २१   वीतक्रोध - इच्छेचा भंग होता, क्रोध नसे मनी,   इच्छा पूर्ण न झाल्यास त्याच्या मनात क्रोध उत्पन्न होत नाही,
पद २२   समत्व राही त्याचे, प्रत्येक क्षणाक्षणी.   प्रत्येक क्षणी त्याची समभाववृत्ती कायम राहते.
पद २३   शांत-संयमी वृत्ती, वाणी त्याची गोड,   त्याची वृत्ती शांत आणि संयमी असते, बोलणे मधुर असते,
पद २४   विकारांवरी केली, आत्म्याने त्या ओढ. 🙏   त्याने आत्मिक सामर्थ्याने विकारांवर नियंत्रण मिळवले आहे.

🌟 समारोप - सातवे कडवे (Conclusion)
चरण   कविता (Marathi Poem)   मराठी अर्थ (Meaning)
पद २५   स्थितधीर्मुनिः - स्थिर बुद्धीचा हा, ज्ञानी जो असतो,   स्थिर बुद्धीचा हा ज्ञानी माणूस,
पद २६   खरा 'स्थितप्रज्ञ' तोच, मुनी म्हणून दिसतो.   तोच खरा 'स्थितप्रज्ञ' मुनी म्हणून ओळखला जातो.
पद २७   अंतरात ठेवू हा, भगवंतांचा संदेश,   आपण हा भगवंतांनी दिलेला संदेश मनात ठेवू या,
पद २८   हाच जीवनाचा खरा, शाश्वत उपदेश! 💡   हाच जीवनाचा खरा आणि कायम टिकणारा उपदेश आहे!

✨ EMOJI सारांश (Emoji Summary)
दुःखेषु अनुद्विग्नमनाः $\implies$ दुःखात विचलित न होणे $\implies$ 😥 ➡️ 🧘 (शांत)

सुखेषु विगतस्पृहः $\implies$ सुखाची हाव नसणे $\implies$ 🤩 🚫 👐 (अनासक्त)

वीतरागभयक्रोधः $\implies$ राग, भीती, क्रोधापासून मुक्त $\implies$ ❤️�🩹 🚫 😨 🚫 😡 (मुक्त)

स्थितधीर्मुनिः $\implies$ स्थिर बुद्धीचा मुनी $\implies$ 🧠 👑 (स्थितप्रज्ञ)

--अतुल परब
--दिनांक-21.10.2025-मंगळवार.
===========================================