📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-५७-समत्व योग-

[Atul Kaviraje]

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-५७-

यः सर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्य शुभाशुभम् ।
नाभिनन्दति न द्वेष्टि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ २‑५७॥

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-५७
श्लोक: यः सर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्य शुभाशुभम् । नाभिनन्दति न द्वेष्टि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ २-५७॥

(मराठी अर्थ: जो पुरुष सर्वत्र आसक्तिरहित आहे आणि चांगली किंवा वाईट गोष्ट प्राप्त झाल्यावर ना आनंद मानतो ना द्वेष करतो, त्याची बुद्धी स्थिर असते.)

दीर्घ मराठी कविता: समत्व योग-
(काव्य रचना: सात कडवी, अर्थासहित)

शीर्षक: समत्व योग
(🔹 कडवे १ - आरंभ)

पद १: ज्ञानी मनाची ओळख
नसे मोह कोठेही, नात्यात किंवा कामात,
सर्वत्र तो अनासक्त, राहे आत्म-आरामात ।
ज्याचे चित्त निर्मोही, नाही कशाचाही हेवा,
तोच स्थितप्रज्ञ योगी, जगास देई ठेवा ।।

(🔹 अर्थ:
ज्याचे मन कशातही गुंतलेले नाही,
जो सर्वत्र अनासक्त राहून आत्म-ज्ञानात स्थिर आहे,
असा मोहविरहित ज्ञानी पुरुषच स्थिर बुद्धीचा असतो.)

(🎭 कडवे २)

पद २: जीवनातील द्वंद्व
जीवनाच्या वाटेवर, येती नेहमीच रंग,
कधी लाभ तर कधी, हानीचा तो प्रसंग ।
कधी शुभ वार्ता, कधी दुःखद आघात,
यातच सामान्य मन, होय विचलित, त्रस्त ।।

(🎭 अर्थ:
आयुष्यात चांगले-वाईट, लाभ-नुकसान,
सुख-दुःखाचे प्रसंग नेहमीच येत राहतात
आणि या घटनांमुळे सामान्य माणसाचे मन
नेहमी दुःखी किंवा विचलित होते.)

(✨ कडवे ३)

पद ३: शुभाचा स्वीकार
मिळतांना मोठी गोष्ट, मान-सन्मान वा धन,
तो पुरुष नाही करी, त्याचे अति-अभिनंदन ।
संसाराचे खेळ हे, जाणतो तयाचा धर्म,
फक्त कर्तव्य करतो, न बाळगी काही गर्व ।।

(✨ अर्थ:
एखादी चांगली, शुभ गोष्ट मिळाल्यास किंवा मोठे यश प्राप्त झाल्यास,
तो त्याचा अति-आनंद व्यक्त करत नाही किंवा गर्व बाळगत नाही.
कारण त्याला हे जगाचे नाटक (क्षणभंगुरता) माहीत असते.)

(🌑 कडवे ४)

पद ४: अशुभाची तटस्थता
घडतांना मोठे वाईट, किंवा अपमान तोही,
मनात द्वेष, निराशा, कदापि तो न वाही ।
अशुभ आले तरीही, नसे क्रोधाचा वारा,
अंधाराला स्वीकारे, जसा आकाशाचा तारा ।।

(🌑 अर्थ:
एखादी वाईट, अशुभ घटना घडली तरी
तो तिरस्कार, राग किंवा निराशा मनात येऊ देत नाही.
तो त्या घटनेला तटस्थपणे स्वीकारतो.)

(💡 कडवे ५)

पद ५: बुद्धीची स्थिरता
ना हर्ष ना तर शोक, मनाची ही तटस्थता,
सुख-दुःखाच्या लाटांवर, अशी त्याची दक्षता ।
ज्याप्रमाणे दीपज्योत, वाऱ्याने नसे विचलित,
तैसे त्याचे अंतरंग, आत्म-ज्ञानात प्रकाशित ।।

(💡 अर्थ:
सुख-दुःखाच्या कोणत्याही परिस्थितीत त्याचे मन स्थिर राहते,
ते कधीही डगमगत नाही.
ज्याप्रमाणे वाऱ्यात दिवा विझत नाही,
तशी त्याची बुद्धी आत्मज्ञानाच्या प्रकाशात स्थिर होते.)

(🧘 कडवे ६)

पद ६: साधकाची स्थिती
क्षणिक सुखाचे लोभ, क्षणात दुःखाचा त्रास,
या पलीकडे जाऊन, आत्म्यामध्ये वास ।
म्हणुनी त्याला श्रीहरी, 'स्थितप्रज्ञ' हे नाव देई,
जो समत्व राखतो, तोच बुद्धीस स्थिर पाही ।।

(🧘 अर्थ:
क्षणिक सुख आणि दुःखाच्या पलीकडे जाऊन
जो आत्म्याच्या शाश्वत स्वरूपात राहतो,
त्यालाच श्रीकृष्ण 'स्थितप्रज्ञ' असे म्हणतात.
समत्व ठेवणे हीच बुद्धी स्थिर करण्याची युक्ती आहे.)

(💫 कडवे ७ - समारोप व निष्कर्ष)

पद ७: समत्व हाच योग
समभावाने जगावे, हेच गीतेचे सार,
बुद्धी स्थिर ज्याची झाली, तोच होतो भवपार ।
अनासक्तीचा मंत्र हा, प्रज्ञा करी प्रतिष्ठिता,
सकल जीवनाचे रहस्य, श्लोक-सत्तावना पिता ।।

(💫 अर्थ:
समभाव (समानता) ठेवून जीवन जगणे
हेच गीतेचे मुख्य शिकवण आहे.
अनासक्तीमुळेच बुद्धी स्थिर होते आणि
तोच मनुष्य जन्म-मृत्यूच्या सागरातून मुक्त होतो.
हा श्लोक जीवनातील मोठे रहस्य आहे.)

ईमोजी सारांश (EMOJI SARANSH):

🧘 (स्थितप्रज्ञ) + 🚫 (अनासक्ती) + 🌎 (सर्वत्र) ↔️ (समोर)
🥳 (शुभ) आणि 😥 (अशुभ) ➡️ 🚫 (ना) 😊 (अति-आनंद) आणि 🚫 (ना) 😡 (द्वेष)
= ✅ (परिणाम) 🧠 (बुद्धी) 🧱 (स्थिर/प्रतिष्ठित)

--अतुल परब
--दिनांक-22.10.2025-बुधवार.
===========================================