संत सेना महाराज- "भोग भोगितो शहाणा गे, आगी लागो दर्शना गे-1-

[Atul Kaviraje]

                        "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

     "भोग भोगितो शहाणा गे, आगी लागो दर्शना गे॥

     हा दिसतो भोळा गे। येऊनि घालीतो डोळा गे ॥ "

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ (Marathi Lekh)

अभंग: "भोग भोगितो शहाणा गे, आगी लागो दर्शना गे॥" "हा दिसतो भोळा गे। येऊनि घालीतो डोळा गे ॥"

आरंभ (Introduction):
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक श्रेष्ठ संत. ते मूळात न्हावी समाजाचे होते, पण त्यांची भक्ती आणि वैराग्य इतके उच्च होते की ते संतपदाला पोहोचले. त्यांच्या अभंगांमध्ये परमेश्वरावरील उत्कट प्रेम, समाजातील ढोंगावर टीका आणि आत्म-ज्ञानाची सोपी शिकवण आढळते.

प्रस्तुत अभंग हा एका विशिष्ट वृत्तीवर मार्मिक भाष्य करतो. हा अभंग वरकरणी एका स्त्रीला उद्देशून 'माये' (गे) स्वरूपात संवाद साधतो, पण त्याचा मूळ अर्थ ईश्वराच्या (परमात्म्याच्या) मायेचे आणि साधकाच्या जीवनातील भोगांचे स्वरूप स्पष्ट करतो. हा अभंग जगातील मोह, इंद्रिय-सुख आणि बाह्य दर्शनाचा फोलपणा दर्शवतो.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Pratyek Kadvayacha Arth):
कडवे १:
"भोग भोगितो शहाणा गे, आगी लागो दर्शना गे॥"

अर्थ: अग माये (सखी), या जगात जो स्वतःला 'शहाणा' समजतो, तोच खरे तर भोगांमध्ये (विषय-वासनांमध्ये) गुरफटून राहतो. (आणि अशा भोग-सुखांचे) केवळ बाह्य दर्शन (दाखवणं) माझ्या दृष्टीने निरुपयोगी आहे, त्याला आग लागो!

कडवे २:
"हा दिसतो भोळा गे। येऊनि घालीतो डोळा गे ॥"

अर्थ: हा (येथे 'परमेश्वर' किंवा 'माया' यापैकी कोणताही अर्थ लागू होऊ शकतो) वरवर पाहता खूप भोळा (सरळ, निष्पाप) दिसतो. (पण तो भोळा नसून) येऊन आपल्यावर डोळा (लक्ष, आकर्षण) टाकतो. (म्हणजेच, माया किंवा ईश्वर आपल्यावर मोहजाल पसरवतो.)

सखोल भावार्थ आणि विस्तृत विवेचन (Sakhol Bhavarth ani Vistrut Vivechan):
हा अभंग विशेषतः मायेच्या मोहाचे आणि तथाकथित 'शहाणपणा'चे खंडन करतो.

१. कडवे पहिले: भोग आणि शहाणपणाचे स्वरूप
"भोग भोगितो शहाणा गे, आगी लागो दर्शना गे॥"

सखोल भावार्थ: संत सेना महाराज इथे जगातील प्रचलित समजुतीवर प्रहार करतात. ज्या व्यक्तीला जगात अत्यंत हुशार, व्यवहारज्ञ, आणि 'शहाणा' मानले जाते, तोच व्यक्ती सर्वाधिक भौतिक सुखांच्या (भोग) मागे लागलेला असतो. 'शहाणा' माणूस म्हणजे तो, जो धन कमावतो, सत्ता मिळवतो, आणि इंद्रियांच्या सर्व सुखांची प्राप्ती करतो. पण संतांच्या दृष्टीने, हा 'शहाणपणा' केवळ आत्मिक अज्ञानाचे लक्षण आहे.

'भोग भोगितो शहाणा': जो माणूस जगाला सत्य मानून, संपत्ती, मान, प्रतिष्ठा, आणि शारीरिक सुखे (भोग) मिळवण्यात आपले आयुष्य घालवतो, तोच खरा अज्ञानी आहे. कारण त्याला शाश्वत सत्य (परमात्मा) सोडून, क्षणभंगुर सुखांमध्ये समाधान वाटते.

'आगी लागो दर्शना गे': ही संतांची तीव्र वैराग्यवृत्ती दर्शवते. ते म्हणतात की, अशा 'भोगांनी भरलेल्या जीवनाचे' आणि 'त्याच्या बाह्य दर्शनाचे' मला काहीही मूल्य नाही. दुसऱ्या शब्दांत, संतांना अशा भौतिक सुखांनी भरलेल्या, केवळ बाह्यतेवर आधारलेल्या जीवनाचा तिरस्कार आहे. ते सांगतात की, केवळ श्रीमंतीचे प्रदर्शन, दिखावा किंवा भोगांचे 'दर्शन' मोक्षप्राप्तीसाठी निरुपयोगी आहे, ते जळून जावो! संतांना 'दर्शन' (इंद्रियांनी पाहणे) आवश्यक नाही, त्यांना आत्मिक 'अनुभव' हवा आहे.

उदाहरणा सहित: जगात एखादा अत्यंत यशस्वी व्यावसायिक असतो, ज्याच्याकडे सर्व भौतिक सुख-साधने आहेत. लोक त्याला 'शहाणा' किंवा 'हुशार' मानतात. पण जर त्याने आपल्या आयुष्यात परमार्थ साधला नसेल, तर संत सेना महाराजांच्या दृष्टीने त्याचा तो 'शहाणपणा' निरुपयोगी आहे. त्याची सर्व संपत्ती क्षणभंगुर आहे, त्यामुळे त्याचे बाह्य वैभव हे 'दर्शना गे' (केवळ दाखवण्यासाठी) आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.10.2025-बुधवार.
===========================================