संत सेना महाराज- "भोग भोगितो शहाणा गे, आगी लागो दर्शना गे-2-

[Atul Kaviraje]

                        "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

२. कडवे दुसरे: मायेचे (किंवा ईश्वराचे) मोहजाल
"हा दिसतो भोळा गे। येऊनि घालीतो डोळा गे ॥"

सखोल भावार्थ: या कडव्याचा अर्थ दोन प्रकारे घेतला जातो, जे दोन्ही अर्थांनी महत्त्वाचे आहेत:

अ) मायेच्या संदर्भात:

'हा दिसतो भोळा गे': माया (जगताची मोहक शक्ती) सुरुवातीला अत्यंत निष्पाप आणि आकर्षक वाटते. संसारातील वस्तू, व्यक्ती आणि सुखे आपल्याला सहज आणि साधी वाटतात. त्यामध्ये कोणतेही मोठे धोके दडलेले आहेत असे वाटत नाही.

'येऊनि घालीतो डोळा गे': परंतु हीच भोळी दिसणारी माया हळूच आपल्यावर 'डोळा घालते' (मोहजाल पसरवते, आकर्षित करते). एकदा मायेने डोळा घातला की मनुष्य तिच्यात पूर्णपणे अडकून जातो. हा 'डोळा घालणे' म्हणजे एखाद्याला आकर्षित करून आपल्या ताब्यात घेणे. मायेच्या या आकर्षणात मनुष्य भोग-वासनांमध्ये रमून जातो आणि आत्मस्वरूपाला विसरतो.

ब) परमेश्वराच्या (श्रीहरीच्या) संदर्भात:

'हा दिसतो भोळा गे': भक्त परमेश्वराला 'भोळा सांब' किंवा 'भोळा विठ्ठल' असे म्हणतात. देव भक्ताला प्रेमळ, सरळ आणि सहज प्रसन्न होणारा दिसतो.

'येऊनि घालीतो डोळा गे': पण तो भोळा दिसणारा देव खरोखरच भोळा नाही. तोच आपल्यावर 'डोळा घालतो' (कृपादृष्टी टाकतो किंवा प्रेमाने मोहून टाकतो). याचा अर्थ असा की, परमेश्वर आपल्या भक्तांना आत्म-ज्ञानाच्या मार्गावर खेचतो आणि शेवटी प्रेमाने आपल्याकडे आकर्षित करतो. परमेश्वराचे प्रेम इतके मोहक आहे की एकदा भक्ताला त्याची गोडी लागली की तो सर्व जगाचा मोह सोडून देतो.

निष्कर्ष: दोन्ही अर्थांनी, 'भोळा' दिसणारा घटक (माया किंवा परमेश्वर) आपल्यावर प्रभाव टाकतो. संतांना मायेचा मोह टाळायचा आहे, तर परमेश्वराच्या मोहात (प्रेमात) पडायचे आहे. या अभंगात, पहिल्या कडव्याच्या अनुषंगाने, मायेच्या मोहावर टीका आहे.

उदाहरणा सहित: एखाद्या व्यक्तीला 'छोटीशी' वाईट सवय लागते. ती सुरुवातीला 'भोळी' वाटते, पण हळूहळू ती सवय त्या व्यक्तीवर 'डोळा घालते' आणि त्याला पूर्णपणे गुलाम बनवते. हीच मायेची लीला आहे.

समारोप (Summary) आणि निष्कर्ष (Inference):
समारोप: संत सेना महाराजांचा हा छोटा अभंग 'शहाणपणा' आणि 'भोळेपणा' या शब्दांच्या माध्यमातून जीवनातील अत्यंत गहन सत्य प्रकट करतो. ते सांगतात की भौतिक भोगांच्या मागे लागून स्वतःला 'शहाणा' समजणे हे आत्मिकदृष्ट्या अज्ञान आहे आणि अशा दिखाऊ जीवनाचे काहीही मूल्य नाही. तसेच, जगाची माया वरकरणी भोळी असली तरी ती मनुष्याला आपल्या मोहात पाडून त्याला परमात्म्यापासून दूर नेते.

निष्कर्ष (Inference): या अभंगाचा अंतिम निष्कर्ष हा आहे की, खरा शहाणपणा भौतिक भोगांच्या आकर्षणापासून दूर राहण्यात आणि आत्मिक शांती साधण्यात आहे. जगाच्या बाह्य दर्शनाला महत्त्व न देता, आंतरिक साधनांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. साधकाने जगाच्या मोहाला 'आगी लागो' असे म्हणून दूर सारावे आणि परमेश्वराच्या प्रेमातच 'डोळा' घालण्याचे (लक्ष देण्याचे) समाधान मानावे. संत सेना महाराजांनी यातून वैराग्ययुक्त भक्तीचा संदेश दिला आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.10.2025-बुधवार.
===========================================