संत सेना महाराज-स तु बाल्यं समारभ्य साधुसेवापरायणः-2-

[Atul Kaviraje]

                        "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

सरळ अर्थ (Literal Meaning): तो (सेना महाराज) तर बालपणापासूनच साधू-संतांच्या सेवेत तत्पर होता.

मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Complete, Extensive, and Lengthy Elaboration):

या पहिल्या चरणात संत सेना महाराजांच्या जीवनातील सर्वात महत्त्वाच्या तत्त्वाचे वर्णन केले आहे - ते म्हणजे साधुसेवा. 'स तु' म्हणजे 'तो तर' किंवा 'तो सेना' आणि 'बाल्यं समारभ्य' म्हणजे 'बालपणापासूनच सुरुवात करून'. यावरून हे स्पष्ट होते की, सेना महाराजांच्या आध्यात्मिक जीवनाची सुरुवात कोणत्याही विशिष्ट वयात किंवा प्रसंगानंतर झाली नाही, तर ती बालपणापासूनच होती.

साधुसेवापरायणः या शब्दाचा अर्थ आहे 'साधूंच्या सेवेत पूर्णपणे लीन झालेला'. साधू म्हणजे केवळ गेरू वस्त्र परिधान केलेले लोक नव्हेत, तर ज्यांचे मन शुद्ध आहे, जे भगवत भक्तीत लीन आहेत, आणि जे समाज कल्याणासाठी झटतात, अशा निःस्वार्थ व्यक्तींना 'साधू' म्हटले जाते.

सखोल भावार्थ: बालपणीच सांसारिक गोष्टींपेक्षा भगवत भक्ती आणि साधूंच्या संगतीत आनंद मानणे, हे सेना महाराजांच्या अलौकिकत्वाचे लक्षण आहे. अनेक संतांच्या जीवनात पाहिले तर, त्यांची बालपणीची कर्मे ही त्यांच्या पुढील जीवनाची दिशा स्पष्ट करतात. सेना महाराजांनी बालपणापासूनच आपल्या घराण्यात आलेल्या संतांची सेवा करण्यात, त्यांना भोजन देण्यात, त्यांची विचारपूस करण्यात आणि त्यांच्या उपदेशाचे श्रवण करण्यात आपला वेळ घालवला.

उदाहरणा सहित (With Example): याचे उदाहरण संत ज्ञानेश्वरांच्या 'पसायदानात' किंवा संत तुकारामांच्या अभंगात आढळणाऱ्या संत संगती च्या महात्म्याशी मिळते. संतांची सेवा करणे म्हणजे भगवंताची सेवा करणे होय, अशी वारकरी संप्रदायाची धारणा आहे. सेना महाराजांच्या जीवनात, ते न्हावी (हजामत करणारे) असूनही, त्यांनी आपली कर्मनिष्ठा आणि साधू सेवा कधी सोडली नाही. यामुळेच त्यांना 'सेना न्हावी' न म्हणता 'संत सेना महाराज' म्हणून ओळख मिळाली. लहानपणापासून सेवावृत्ती असल्यामुळेच त्यांच्या मनात वैराग्याचे आणि परमार्थाचे बीज रुजले. त्यांनी साधूंच्या सान्निध्यात राहून विठ्ठल भक्तीची शिकवण घेतली.

कडवे (Stanza): "सेनो लब्ध्वा धनं सर्व दीनेभ्यश्च ददौरूद्रा॥"

सरळ अर्थ (Literal Meaning): सेना महाराजांनी जे काही धन प्राप्त केले, ते सर्व दीन (गरीब/दुःखी) लोकांना वाटून टाकले. (येथे 'रूद्रा' हे संबोधन असू शकते, जे भक्तीच्या परमोच्च अवस्थेचे सूचक आहे किंवा उच्च भावनेतून आलेले आहे.)

मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Complete, Extensive, and Lengthy Elaboration):

या चरणातून संत सेना महाराजांच्या त्यागवृत्तीचे आणि समर्पणाचे दर्शन होते. 'सेनो लब्ध्वा धनं सर्व' म्हणजे सेना महाराजांनी जे काही धन, संपत्ती किंवा कमाई प्राप्त केली, 'दीनेभ्यश्च ददौरूद्रा' म्हणजे ते सर्व त्यांनी दीन-दुबळ्यांना, गरजूंना वाटून टाकले.

सखोल भावार्थ: या वाक्याचा गहन अर्थ असा आहे की, संत सेना महाराजांनी भौतिक संपत्तीला कधीही आपलेसे मानले नाही. त्यांची संपत्ती म्हणजे केवळ विठ्ठल आणि साधूंची सेवा. त्यांच्या व्यवसायातून मिळणारे धन त्यांनी स्वतःसाठी न वापरता, त्याचा उपयोग समाजकल्याणासाठी केला.

निःस्वार्थ दान: संतांच्या दृष्टीने, संपत्ती हे केवळ एक साधन आहे, साध्य नाही. ते धन केवळ गरजूंना मदत करण्यासाठी वापरले जावे. सेना महाराजांनी येथे 'सर्व' (सगळे) धन दिले, यातून त्यांचा पूर्ण त्याग दिसून येतो. त्यांच्या मनात 'माझे' आणि 'तुझे' असा भेद नव्हता. ही वृत्ती भगवत भक्तीचे सर्वोच्च प्रतीक आहे, कारण भगवत भक्ती ही केवळ भजन-कीर्तनापुरती मर्यादित नसून, ती मानवाच्या सेवेतही उतरते.

उदाहरणा सहित (With Example): संत सेना महाराजांचे एक प्रसिद्ध उदाहरण आहे, जेव्हा ते राजाच्या सेवेसाठी वेळेवर पोहोचू शकले नाहीत कारण ते घरी साधूंच्या सेवेत व्यस्त होते. त्यावेळी, खुद्द विठ्ठलाने सेना महाराजांचे रूप घेऊन राजाची सेवा (हजामत) केली आणि राजाने दिलेली मोहरांची थैली सेना महाराजांच्या घरी ठेवून दिली. सेना महाराजांना जेव्हा ती थैली मिळाली, तेव्हा त्यांनी तिचा कोणताही मोह न ठेवता ती ताबडतोब गरजू आणि दीनांना वाटून टाकली. त्यांनी ते धन स्वतःसाठी वापरले नाही. हेच त्यांचे अलौकिक दानशूरत्व या चरणातून सिद्ध होते. 'दीनेभ्यश्च ददौरूद्रा' यातील 'दीन' म्हणजे केवळ गरीब नव्हे, तर जे दुःखी, पीडित आणि संकटात आहेत. अशा लोकांच्या मदतीसाठी ते नेहमी तत्पर असत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.10.2025-सोमवार. 
===========================================