लता मंगेशकर – २७ ऑक्टोबर १९२९-भारताची सुप्रसिद्ध गायिका.-3-🇮🇳🎶✨🎤👑🏆❤️🌟🕊️

[Atul Kaviraje]

लता मंगेशकर (२८ सप्टेंबर १९२९ – ६ फेब्रुवारी २०२२)

🎤 मध्यवर्ती संकल्पना: गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर-

लता मंगेशकर (जन्म: हेमा मंगेशकर) ही एक अशी गायिका होती जिने सात दशकांहून अधिक काळ आपल्या सुमधुर स्वराने भारतीय संगीत आणि चित्रपटसृष्टीवर अधिराज्य गाजवले. त्यांना 'भारतरत्न', 'स्वर कोकिळा' आणि 'क्वीन ऑफ मेलोडी' अशा उपाधींनी सन्मानित केले गेले. त्यांनी ३६ हून अधिक भाषांमध्ये ३०,००० हून अधिक गाणी गायली.

१. ** प्रारंभिक जीवन आणि पार्श्वभूमी (Early Life and Background) 👨�👩�👧�👦
जन्म: २८ सप्टेंबर १९२९, इंदूर, मध्य प्रांत (आताचे मध्य प्रदेश).

निधन: ६ फेब्रुवारी २०२२, मुंबई.

मूळ नाव: हेमा मंगेशकर.

वडील: दीनानाथ मंगेशकर (प्रसिद्ध शास्त्रीय गायक आणि नाट्य कलाकार). ग्वाल्हेर घराण्याचे शिष्य.

आई: शेवंती मंगेशकर (शुद्धमती).

भावंडे: मीना, आशा (भोसले), उषा, आणि हृदयनाथ (सर्व संगीत क्षेत्रातील प्रसिद्ध व्यक्ती).

संगीत शिक्षण:

वडील: दीनानाथ मंगेशकर यांच्याकडून संगीताचे पहिले धडे.

उस्ताद अमानत खान (भेंडीबाजार घराणा) यांच्याकडून हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताचे शिक्षण.

प्रारंभ: वडिलांच्या निधनामुळे (१९४२) वयाच्या १३ व्या वर्षी कुटुंबाची जबाबदारी स्वीकारली. अभिनय आणि गायनाला सुरुवात केली.

मुंबईत आगमन: १९४५ मध्ये मास्टर विनायक यांच्या कंपनीसोबत मुंबईत स्थलांतर.

२. ** कारकीर्द आणि प्रवास (Career and Journey) 🎬🎵
सुरुवात (१९४० चे दशक):

पहिले गाणे (मराठी): 'किती हसाल' (१९४२) या चित्रपटासाठी "नाचू या गडे, खेळू सारी मनी हौस भारी" (गाणे अंतिम आवृत्तीतून वगळले गेले).

पहिली भूमिका (मराठी): 'पहिली मंगळागौर' (१९४२) या चित्रपटात छोटी भूमिका आणि "नटली चैत्राची नवलाई" हे गाणे गायले.

पहिले हिंदी गाणे: 'गजाभाऊ' (१९४३) या मराठी चित्रपटासाठी "माता एक सपूत की दुनिया बदल दे तू".

यश: 'महल' (१९४९) मधील "आएगा आनेवाला" या गाण्यामुळे त्यांना खरी ओळख मिळाली. संगीतकार खेमचंद प्रकाश यांनी संधी दिली.

सुवर्णकाळ (१९५०-१९८० चे दशक):

हिंदी चित्रपट संगीत: नौशाद, एस.डी. बर्मन, शंकर-जयकिशन, सी. रामचंद्र, मदन मोहन, लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल, आर.डी. बर्मन अशा अनेक महान संगीतकारांसोबत काम.

अजरामर गाणी: "प्यार किया तो डरना क्या" (मुगल-ए-आजम), "अजीब दास्ताँ है ये" (दिल अपना और प्रीत पराई), "लग जा गले" (वो कौन थी), "सत्यम शिवम सुंदरम" (सत्यम शिवम सुंदरम), "ऐ मेरे वतन के लोगो" (ऐतिहासिक देशभक्तीपर गीत).

संगीत दिग्दर्शक म्हणून (टोपणनाव - आनंदघन): 'राम राम पाव्हणं', 'मराठा तितुका मेळवावा', 'मोहित्यांची मंजुळा', 'साधी माणसे' यांसारख्या मराठी चित्रपटांना संगीत दिले.

विश्वविक्रम: सर्वाधिक गाणी रेकॉर्ड करण्याचा गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड (१९७४ मध्ये ३०,००० हून अधिक गाणी).

विविधता: हिंदी, मराठी, बंगाली, तामिळ, मल्याळम, कन्नड आणि इतर अनेक भारतीय आणि परदेशी भाषांमध्ये गायन.

३. ** सन्मान आणि पुरस्कार (Honours and Awards) 🏆🇮🇳
भारतातील आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील अनेक पुरस्कारांनी त्यांना सन्मानित करण्यात आले:

भारतरत्न (२००१) - भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार.

पद्मविभूषण (१९९९) - भारताचा दुसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार.

पद्मभूषण (१९६९) - भारताचा तिसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार.

दादासाहेब फाळके पुरस्कार (१९८९) - भारतीय चित्रपटसृष्टीतील सर्वोच्च पुरस्कार.

राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (National Film Award): तीन वेळा (१९७३, १९७५, १९९०).

फिल्मफेअर पुरस्कार (Filmfare Awards): सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका म्हणून चार वेळा (१९५९, १९६३, १९६६, १९७०).

महाराष्ट्र भूषण (१९९७).

फ्रेंच 'ऑफिसर ऑफ द लिजन ऑफ ऑनर' (Officier de la Légion d'Honneur) (२००७) - फ्रान्सचा सर्वोच्च नागरी सन्मान.

४. ** वारसा आणि योगदान (Legacy and Contribution) 🌟
गायन शैली: शुद्ध आणि स्पष्ट उच्चारण, आवाजातील गोडवा आणि भावभावनांचा अचूक आविष्कार.

संगीतातील स्थान: त्यांना 'स्वर कोकिळा' आणि 'नाईटिंगेल ऑफ इंडिया' म्हणून ओळखले जाते.

राजकीय योगदान: १९९९ ते २००५ या काळात भारतीय राज्यसभेच्या सदस्य (नामनिर्देशित) होत्या.

सामाजिक कार्य: त्यांनी मास्टर दीनानाथ मंगेशकर हॉस्पिटल आणि लता मंगेशकर मेडिकल फाउंडेशनची स्थापना केली.

पुस्तके: 'फुले वेचिता' (Lata Mangeshkar: In Her Own Voice - लेखांचा संग्रह).

५. ** वैयक्तिक आयुष्य आणि विचार (Personal Life and Philosophy)
विवाहित स्थिती: अविवाहित राहिल्या.

तत्त्वज्ञान: संगीत हेच जीवन मानले आणि कठोर शिस्त, साधेपणा आणि प्रामाणिकपणा जपला.

देशप्रेम: "ऐ मेरे वतन के लोगो" हे गाणे गायल्यानंतर त्यावेळचे पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांच्या डोळ्यात अश्रू आले होते.

वारसा: त्यांचा संगीत वारसा त्यांची भावंडे आणि भावी पिढ्यांसाठी एक प्रेरणास्रोत आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.10.2025-सोमवार. 
===========================================