श्रीमद्भगवद्गीता -अध्याय २:- श्लोक-६३-क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रम-1

[Atul Kaviraje]

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-६३-

क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ २‑६३॥

श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक ६३
श्लोक

क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ २-६३॥

मराठी लेख (Sakhol Bhavarth)
आरंभ (Introduction - Arambh)

श्रीमद्भगवद्गीतेचा हा दुसरा अध्याय 'सांख्ययोग' म्हणून ओळखला जातो,
जो ज्ञान आणि कर्म यांच्या समन्वयावर आधारित आहे.
या अध्यायात भगवान श्रीकृष्ण स्थितप्रज्ञ व्यक्तीची लक्षणे सांगत आहेत.
श्लोक ६२ मध्ये, भगवंतांनी विषयांचे चिंतन, आसक्ती, काम (वासना) आणि क्रोध या साखळीचे वर्णन केले.

त्याच क्रमाने, प्रस्तुत श्लोक क्र. ६३ मध्ये,
क्रोधाचे अत्यंत गंभीर आणि विनाशकारी परिणाम स्पष्ट केले आहेत.
हा श्लोक मानवी मनाच्या अध:पतनाची प्रक्रिया
अत्यंत वैज्ञानिक पद्धतीने आणि क्रमबद्ध स्वरूपात मांडतो.

हा केवळ आध्यात्मिक इशारा नसून,
तो जीवनात सफल होण्यासाठी आवश्यक असलेल्या मानसिक स्थिरतेचे
महत्त्व सांगणारा मौलिक नियम आहे.

श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth - Meaning of Shloka)
संस्कृत पद   मराठी अर्थ
क्रोधात्   क्रोधापासून, रागामुळे
भवति   उत्पन्न होतो, निर्माण होतो
संमोहः   अत्यंत मोह, मूढता (विवेकशक्तीचा संपूर्ण नाश)
संमोहात्   त्या मोहामुळे
स्मृतिविभ्रमः   स्मृतीचा भ्रम (चांगले-वाईट, धर्म-अधर्म, कर्तव्य-अकर्तव्य याचे विस्मरण)
स्मृतिभ्रंशात्   स्मृतीचा भ्रम झाल्यामुळे, स्मृती नष्ट झाल्यामुळे
बुद्धिनाशः   बुद्धीचा नाश (निर्णय घेण्याची शक्ती, ज्ञानशक्ती नष्ट होणे)
बुद्धिनाशात्   बुद्धीचा नाश झाल्यामुळे
प्रणश्यति   (तो मनुष्य) संपूर्णपणे नाश पावतो, आपल्या स्थितीपासून पूर्णपणे खाली घसरतो (अध:पतन होते)
संपूर्ण श्लोकाचा अर्थ:

क्रोधापासून अत्यंत मोह (विवेकशक्तीचा नाश) उत्पन्न होतो,
त्या मोहामुळे स्मृतीचा भ्रम होतो.
स्मृतीचा भ्रम झाल्यामुळे बुद्धीचा नाश होतो
आणि बुद्धीचा नाश झाल्यामुळे तो पुरुष आपल्या लक्ष्यापासून आणि अस्तित्वापासून पूर्णपणे खाली घसरतो.

(म्हणजेच त्याचे अध्यात्मिक, नैतिक व भौतिक अध:पतन होते.)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.10.2025-मंगळवार.
===========================================