श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-६४-राग-द्वेषमुक्ती-🚫❤️😡👀👂👅➡️

[Atul Kaviraje]

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-६४-

रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्चरन् ।
आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ॥ २‑६४॥

📜 भगवद्गीता सार-काव्य: राग-द्वेषमुक्ती (अध्याय २, श्लोक ६४)
श्लोक :

रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्चरन् ।
रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्चरन् ।

आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ॥ २-६४॥
आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ॥ २-६४॥

⭐ श्लोकाचा संक्षिप्त अर्थ (Short Meaning) :
राग-द्वेषापासून मुक्त झालेल्या आणि आत्म्याच्या नियंत्रणाखाली असलेल्या
इंद्रियांद्वारे विषयांचे सेवन करणारा पुरुषच
शांती (प्रसन्नता) प्राप्त करतो.

🌻 दीर्घ मराठी कविता: शांतीचा मार्ग (७ कडवी)

कडवे १: मन-नियंत्रणाचे सूत्र 🧘

मन ज्याचे झाले पूर्ण वश,
नसे इंद्रियांना कशाचा हव्यास.
विधेयात्मा तोच खरा साधक,
ज्याच्या हाती जीवनाचा चालक.

(प्रत्येक पदाचा अर्थ: विधेयात्मा = ज्याने स्वतःचे मन वश केले आहे.)

कडवे २: इंद्रियांचे वावरणे 👁�👂

डोळे पाहती रूप रंग,
कान ऐकती नाना तरंग.
इंद्रिये विषयांत वावरती,
परी मन मात्र अलिप्त राहती.

(प्रत्येक पदाचा अर्थ: इंद्रिये विषयानिन्द्रियैश्चरन् = इंद्रिये विषयात वावरतात.)

कडवे ३: राग आणि द्वेष ❌❤️😡

राग म्हणजे लोभ-आकर्षण,
द्वेष म्हणजे वैर-तिरस्कार जाण.
या दोन्ही दोषांपासून जो मुक्त,
तोच साधक असतो वियुक्त.

(प्रत्येक पदाचा अर्थ: रागद्वेषवियुक्तैस्तु = राग (आसक्ती) आणि द्वेष (तिरस्कार) यांच्यापासून मुक्त.)

कडवे ४: अलिप्ततेची व्याख्या 🕊�

मिळाल्यास आनंद नाही,
गेल्यास दुःख नाही,
हीच अलिप्ततेची खरी खूण,
नसे मनाला कसलेच वेड-गूण.

(या कडव्यातून 'रागद्वेषवियुक्त' या स्थितीचे स्पष्टीकरण.)

कडवे ५: प्रसन्नतेची प्राप्ती ✨

अशा शुद्ध चित्तात मग होई वसती,
शाश्वत, निखळ आणि निर्मळ प्रसन्नता ती.
बाहेर वादळ, तरी आत शांतता,
तीच खरी जीवनाची सार-सत्यता.

(प्रत्येक पदाचा अर्थ: प्रसादमधिगच्छति = शांती (प्रसन्नता) प्राप्त करतो.)

कडवे ६: उदाहरणासहित बोध 🍲

उदाहरणा: जसे कमलपत्र जळी,
असे संसारी राही वेगळी.
गोड खातो पण आसक्त नाही,
कडू सोडतो पण द्वेष नाही.

(या कडव्यात उदाहरणाने अलिप्तता स्पष्ट केली आहे.)

कडवे ७: निष्कर्षाचा संदेश 🔑

विषयांचा उपभोग केवळ साधन,
नसती ती बंधनाची कारण.
मन शांत ठेवणे हेच अंतिम सार,
हाच गीतेचा सुटसुटीत विचार.

⭐ श्लोक-काव्य सारांश (Emoji Saransh) ⭐

मन वश (👑) — आत्मवश्यैः ।
राग-द्वेष मुक्त (🚫❤️😡) — रागद्वेषवियुक्तैः ।
विषयांत वावरतो (👀👂👅➡️🏞�) — विषयानिन्द्रियैश्चरन् ।
तरी शांती मिळवतो (😇🙏) — प्रसादमधिगच्छति ।

✨ || श्रीमद्भगवद्गीता सार-काव्य समाप्त || ✨

--अतुल परब
--दिनांक-29.10.2025-बुधवार.
===========================================