आयोडीनचे महत्त्व:-1-

[Atul Kaviraje]

विषय: आयोडीनचे महत्त्व: अल्पता विकारांची प्रतिबंधात्मकता ही निरोगी भविष्याची गुरुकिल्ली आहे-

दिनांक   दिवस
21 ऑक्टोबर, 2025   मंगळवार
विश्व आयोडीन अल्पता विकार निवारण दिवस (Global Iodine Deficiency Disorders Prevention Day) दरवर्षी 21 ऑक्टोबर रोजी साजरा केला जातो. आयोडीनच्या महत्त्वाविषयी जागरूकता वाढवणे आणि त्याच्या कमतरतेमुळे होणारे गंभीर आरोग्य विकार (IDDs) टाळणे हा यामागचा मुख्य उद्देश आहे.

1. दिवसाची ओळख आणि उद्दिष्ट (परिचय आणि उद्देश)

1.1. स्थापना: जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) आणि युनिसेफ (UNICEF) सारख्या जागतिक आरोग्य संस्थांच्या प्रयत्नातून या दिवसाची सुरुवात झाली.

1.2. मुख्य उद्दिष्ट: आयोडीनच्या सेवनाचे महत्त्व आणि त्याच्या कमतरतेमुळे होणारे शारीरिक आणि मानसिक विकार (IDDs) याबाबत जनजागृती करणे.

उदाहरण: आयोडीनयुक्त मीठाच्या सार्वत्रिक वापराला (Universal Salt Iodisation - USI) प्रोत्साहन देणे.

2. आयोडीन काय आहे आणि त्याचे कार्य (आयोडीन आणि त्याचे कार्य)

2.1. सूक्ष्म पोषक घटक: आयोडीन हा एक आवश्यक सूक्ष्म पोषक घटक (Trace Element) आहे, जो शरीर स्वतः तयार करू शकत नाही.

2.2. थायरॉइड हार्मोन उत्पादन: थायरॉइड ग्रंथीला (Thyroid Gland) थायरॉक्सिन (T4) आणि ट्रायआयोडोथायरोनिन (T3) हार्मोन तयार करण्यासाठी हे अत्यंत आवश्यक आहे.

2.3. शरीरातील भूमिका: हे हार्मोन्स चयापचय (Metabolism), हृदयाची गती, शरीराचे तापमान आणि विशेषतः मेंदूच्या विकासावर नियंत्रण ठेवतात.

3. आयोडीन अल्पता विकार (IDDs) काय आहेत? (IDDs)

3.1. व्याख्या: जेव्हा शरीरात आयोडीनची कमतरता होते, तेव्हा थायरॉइड हार्मोनचे उत्पादन कमी होते, ज्यामुळे अनेक आरोग्य समस्या उद्भवतात, ज्यांना IDDs म्हणतात.

3.2. जागतिक समस्या: जगात, आयोडीनची कमतरता हा टाळता येण्याजोगा मानसिक अपंगत्वाचा (Preventable Intellectual Disability) सर्वात सामान्य कारण आहे.

4. आयोडीन अल्पतेचे प्रमुख रोग (आयोडीन कमतरतेचे मुख्य रोग) 🩺

4.1. गॉयटर/गलगंड (Goitre): आयोडीनच्या कमतरतेमुळे थायरॉइड ग्रंथीची अनियमित वाढ होते, ज्यामुळे मानेला सूज येते.

4.2. क्रेटिनिझम (Cretinism): गर्भधारणेदरम्यान आयोडीनच्या तीव्र कमतरतेमुळे बाळामध्ये होणारे शारीरिक आणि मानसिक मंदत्व. ही अपरिहार्य (Irreversible) हानी आहे.

4.3. हायपोथायरॉईडीझम (Hypothyroidism): थायरॉइड हार्मोनचे कमी उत्पादन, ज्यामुळे थकवा, वजन वाढणे, बद्धकोष्ठता आणि नैराश्य (Depression) येते.

5. विशेषतः प्रभावित लोकसंख्या (विशेषतः प्रभावित लोकसंख्या)

5.1. गर्भवती महिला: गर्भाच्या मेंदू आणि मज्जासंस्थेच्या विकासासाठी आयोडीन अत्यंत महत्त्वाचे आहे. कमतरतेमुळे गर्भपात (Miscarriage) किंवा मृत बालकाचा जन्म (Stillbirth) होण्याचा धोका वाढतो.

5.2. बाळे आणि मुले: बालपणात आयोडीनच्या कमतरतेमुळे शिकण्याची क्षमता, बौद्धिक विकास (IQ) आणि शारीरिक वाढीस विलंब होतो.

5.3. पर्वतीय/अंतर्देशीय प्रदेश: माती आणि पाण्यामध्ये आयोडीनची नैसर्गिक कमतरता असलेल्या भागात राहणारे लोक अधिक प्रभावित होतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.10.2025-मंगळवार.
===========================================