कबीर दास-माला फेरत जुग भया, फिरा न मन का फेर-2-

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

माला फेरत जुग भया, फिरा न मन का फेर।
कर का मन का डार दें, मन का मनका फेर॥३॥

ओळ ३: 'कर का मनका डार दें' (हातातील माळेचे मणी सोडून दे)

अ. सखोल भावार्थ:
जर माळ फिरवूनही मन शुद्ध होत नसेल, तर कबीर सांगतात — 'कर का मनका डार दें.'
म्हणजे हा दिखावा थांबवा, बाह्य कर्मकांड सोडा.
जे आंतरिक परिवर्तन घडवून आणत नाही, ते कृत्रिम आहे.
कृतीत अर्थ नसला की ती व्यर्थ ठरते.

ब. विस्तृत विवेचन (उदाहरणासहित):
कबीरांनी नामस्मरणाचा विरोध केला नाही, तर दांभिकतेचा विरोध केला.
लोकदिखाव्याने पूजा करणारा पण आतून कपटी माणूस भक्त नाही.
असा जप लोकांसाठी आहे, देवासाठी नाही.
खरा साधक बाह्य चिन्हांपेक्षा अंतरीक साधनेला महत्त्व देतो.

ओळ ४: 'मन का मनका फेर॥' (मनाच्या मण्यांना बदलण्याचा प्रयत्न कर)

अ. सखोल भावार्थ:
हा दोह्याचा सारांश आहे — मनातील मणी फिरवा, विचार शुद्ध करा.
मनाचा जप म्हणजे वाईट भावनांचे रूपांतर चांगल्या भावनांमध्ये करणे.
क्रोधाच्या जागी क्षमा, लोभाच्या जागी समाधान आणा.
हेच खरे जप, हेच खरे साधन आहे.

ब. विस्तृत विवेचन (उदाहरणासहित):
मन हेच जपमाळ आहे, विचार हेच मणी आहेत.
प्रत्येक नकारात्मक विचाराला सकारात्मक बनवणे, हेच 'मन का मनका फेर' आहे.
मन शुद्ध झाले की देव आपोआप प्रकट होतो.
आजच्या काळात, जे प्रेम, सत्य आणि करुणेने जगतात, तेच खरे भक्त आहेत.

४. समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha Sahit)

समारोप (Samarop): 🙏
संत कबीरांचा हा दोहा आंतरिक शुद्धीकरणाचे महत्त्व सांगतो.
भक्ती म्हणजे वेशभूषा किंवा बाह्य कर्म नव्हे, तर अंतरीक परिवर्तन आहे.
माळ फिरवून आपण स्वतःला फसू शकतो, पण देवाला नाही.
ईश्वर आपल्या मनातील हेतू ओळखतो, कृती नव्हे तर भावना पाहतो.

निष्कर्ष (Nishkarsha/Inference): 💯
खरे अध्यात्म आतून सुरू होते, बाहेरून नव्हे.
जपमाळ एक साधन आहे, पण मनशुद्धी हेच साध्य आहे.
जोपर्यंत मनातील लोभ, मोह, द्वेष नष्ट होत नाहीत, तोपर्यंत साधना निरर्थक आहे.
खरी भक्ती म्हणजे — हाताच्या माळेपेक्षा मनाचे मणी फिरवणे आणि आत्मशुद्धी साधणे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.11.2025-शनिवार.
===========================================