चाणक्य नीति - मूर्खशिष्योपदेशेन दुष्टास्त्रीभरणेन च-‘नीती आणि विवेक'

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

मूर्खशिष्योपदेशेन दुष्टास्त्रीभरणेन च।
दुःखिते सम्प्रयोगेण पण्डितोऽप्यवसीदति ।।४।।

📜 आचार्य चाणक्य नीती – प्रथम अध्याय – श्लोक ४ वर आधारित कविता 👑
🧠 'नीती आणि विवेक' (नीतिधर्माचे ज्ञान)

श्लोक:

मूर्खशिष्योपदेशेन दुष्टास्त्रीभरणेन च।
दुःखिते सम्प्रयोगेण पण्डितोऽप्यवसीदति।। ४।।

छोटा अर्थ (Short Meaning)

मूर्ख शिष्याला उपदेश दिल्यामुळे,
दुष्ट स्वभावाच्या व्यक्तीचा (स्त्रीचा) सांभाळ केल्यामुळे,
आणि सतत दुःखी असलेल्या लोकांच्या सहवासात राहिल्यामुळे —
बुद्धिमान व्यक्तीलाही निराशा येते आणि त्याचे पतन होते.

🌺 दीर्घ मराठी कविता (नीति-भक्तिभाव पूर्ण)

'पंडिताची व्यथा'

कडवे १: आरंभ आणि नीतीचा उपदेश (Introduction and the lesson of Niti)

पंडित असुनी, जो दुःखात राहे,
नीतीचा नियम, चाणक्य तो साहे।
विवेक आणि ज्ञान वाया जाते सारे,
जेव्हा जोडतो संबंध चुकीचे रे।

कडवे २: मूर्खाला ज्ञान देणे (Giving knowledge to the ignorant)

मूर्खशिष्याला ज्ञान जो देतो,
बीज पेरून वांझ भूमीत व्यर्थ श्रम घेतो।
🕯� प्रकाश असूनही अंधारच मनी,
अपमानाचे दुःख, तो भोगी ज्ञानी।

कडवे ३: दुष्ट स्त्रीचा सांभाळ (Supporting a wicked person)

दुष्टास्त्रीभरणेन, कलह घरी होतो,
🔥 शांतता भंग, आनंद हरवतो।
नको तो आश्रय, जळतो अंगार,
पंडित सुद्धा वाहतो दुःखाचा भार।

कडवे ४: दुःखितांचा सहवास (The company of the perpetually sad)

दुःखितांशी संगत, नको सततची,
निराशेची छाया, वाढते मनाची।
😭 रडगाणे ऐकून मन होते उदास,
सकारात्मक ऊर्जा होते ती ह्रास।

कडवे ५: संयमाचे महत्त्व (The importance of self-control)

भक्ती म्हणे येथे, संयम धरावा,
योग्य ठिकाणीच ज्ञानाचा ठेवावा।
🧘 आंतरिक शक्ती, बाहेर न सोडावी,
चुकीच्या मार्गी ती कधी न मोडवी।

कडवे ६: पतनाचा मार्ग (The path of downfall)

बुद्धी असूनही होतो तो हताश,
पण्डितोऽप्यवसीदति, सांगे खास।
आत्म्याचे सामर्थ्य, संबंधात बुडे,
प्रगतीचा मार्ग त्याचा बंद पडे।

कडवे ७: निष्कर्ष आणि प्रार्थना (Conclusion and Prayer)

या तिन्ही दोषांपासून दूर राहावे,
सत्संगतीचे महत्त्व हृदयी बिंबवावे।
✨ विठ्ठला! बुद्धी दे, निंदा दूर होवो,
चाणक्य नीतीने जीवन सफल होवो।

🌸 Emoji सारांश (Emoji Summary)
श्लोक भाग   शब्दार्थ   नीतीचा संदेश   Emoji सार

मूर्खशिष्योपदेशेन   मूर्ख शिष्याला ज्ञान देणे   वेळेची आणि ज्ञानाची अयोग्य गुंतवणूक   👨�🏫➡️🧠❌
दुष्टास्त्रीभरणेन च   दुष्ट व्यक्तीचा सांभाळ करणे   गृहजीवनात शांतता भंग होते   🏡💥
दुःखिते सम्प्रयोगेण   निराश व्यक्तीचा सहवास   नकारात्मक विचारांचा संसर्ग   😟⚡
पण्डितोऽप्यवसीदति   बुद्धिमान सुद्धा खचतो   ज्ञानी व्यक्तीचे आत्मिक पतन   💡📉

🌼 अंतिम संदेश:
👉 मूर्खपणा, दुष्टता आणि नकारात्मकतेपासून दूर राहा,
विवेक आणि संयमाने चालल्यास जीवन यशस्वी होते.
चाणक्य नीती ही फक्त वचन नव्हे — ती जीवनाचे विज्ञान आहे. ✨

--अतुल परब
--दिनांक-02.11.2025-रविवार.
===========================================