बलफूर घोषणापत्र (The Balfour Declaration, 1917)-2-

[Atul Kaviraje]

बलफूर घोषणापत्र (The Balfour Declaration, 1917)-

५. ज्यू आणि झायोनिस्ट प्रतिक्रिया (Jewish and Zionist Reaction)

५.१. प्रचंड आनंद आणि विजयाची भावना (Joy and Victory) 🎉
झायोनिस्टांसाठी ही घोषणा त्यांच्या अनेक दशकांच्या प्रयत्नांचे यश होते. या घोषणेने त्यांच्या ध्येयाला आंतरराष्ट्रीय वैधता प्राप्त करून दिली.

उदाहरण: डॉ. चैम वाईझमन (जे नंतर इस्रायलचे पहिले अध्यक्ष झाले) यांनी ब्रिटिशांच्या वतीने मोठी राजकीय लॉबिंग केली होती.

५.२. पॅलेस्टाईनकडे स्थलांतर (Aliyah / Migration) 🚢
या घोषणेनंतर पॅलेस्टाईनकडे ज्यूंचे स्थलांतर (Aliyah) वाढले, विशेषत: युरोपमध्ये ज्यूंवरील अत्याचार (Pogroms) वाढत असताना.

विश्लेषण: स्थलांतरामुळे जमिनीचे अधिग्रहण आणि संसाधनांवर ताण पडण्यास सुरुवात झाली, ज्यामुळे स्थानिक अरबांमध्ये असंतोष वाढला.

६. अरब लोकांची प्रतिक्रिया आणि विरोध (Arab Reaction and Opposition)
अरब समुदायाने या घोषणेचा तीव्र विरोध केला आणि याला त्यांच्या हक्कांचे उल्लंघन मानले.

६.१. हक्कांचे उल्लंघन: पॅलेस्टाईनच्या ९०% हून अधिक लोकसंख्या अरब होती. त्यांना त्यांच्या भूमीवर दुसऱ्या गटासाठी 'राष्ट्रीय घर' स्थापन करण्याची कल्पना अमान्य होती.

६.२. ब्रिटनवर विश्वासघातचा आरोप (Accusation of Betrayal): हुसेन-मॅकमोहन पत्रव्यवहारानुसार ब्रिटनने अरबांना 'स्वातंत्र्य' देण्याचे आश्वासन दिले होते. बलफूर घोषणेमुळे ते आश्वासन मोडल्याचा आरोप अरबांनी केला.

६.३. राजकीय असंतोष (Political Dissatisfaction): घोषणापत्रात अरबांच्या नागरिक आणि धार्मिक हक्कांचा उल्लेख होता, पण त्यांच्या राजकीय किंवा राष्ट्रीय हक्कांचा उल्लेख नव्हता. या भेदभावामुळे भविष्यातील संघर्षाचे बीजारोपण झाले. 😡

७. लीग ऑफ नेशन्स आणि ब्रिटीश मॅंडेट (League of Nations and British Mandate)
७.१. मॅंडेटची स्थापना (Establishment of the Mandate)
पहिल्या महायुद्धानंतर, ऑटोमन साम्राज्य कोसळले. १९२० मध्ये, 'लीग ऑफ नेशन्स'ने (League of Nations) पॅलेस्टाईनचा कारभार ब्रिटनकडे मॅंडेट (Mandate) म्हणून सोपवला.

संदर्भ: या मॅंडेटचा मुख्य उद्देश बलफूर घोषणेची अंमलबजावणी करणे हा होता.

७.२. अंमलबजावणीतील आव्हान (Challenges in Implementation)
ब्रिटिश प्रशासनासमोर ज्यू स्थलांतर आणि अरब विरोध यांच्यात संतुलन राखण्याचे मोठे आव्हान होते. त्यांनी वेळोवेळी स्थलांतरावर निर्बंध लादले, ज्यामुळे ज्यू आणि अरब दोन्ही समुदायांकडून त्यांचा विरोध होऊ लागला.

८. तात्काळ आणि दूरगामी परिणाम (Consequences: Immediate and Long-term)
८.१. तात्काळ परिणाम (Immediate Consequences) 💥
झायोनिझमला चालना: या घोषणेमुळे ज्यू लोकांना मोठ्या प्रमाणावर प्रोत्साहन मिळाले.

अरब-ज्यू संघर्ष: १९२० पासून पॅलेस्टाईनमध्ये ज्यू आणि अरब समुदायांमध्ये दंगली (उदा. १९२९, १९३६-१९३९) आणि वाढता सशस्त्र संघर्ष सुरू झाला.

८.२. दूरगामी परिणाम (Long-term Consequences) 🕰�
इस्रायलची निर्मिती (Establishment of Israel): १९४८ मध्ये इस्रायल राज्याची स्थापना होण्यामागे बलफूर घोषणापत्र हा सर्वात महत्त्वाचा आधार ठरला.

पॅलेस्टाईनचा प्रश्न: लाखो पॅलेस्टिनी निर्वासित (Palestinian Refugees) झाले आणि हा प्रश्न आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आजतागायत अनिर्णीत आहे.

भू-राजकीय अस्थिरता (Geopolitical Instability): या घोषणेमुळे मध्यपूर्वेतील भू-राजकीय अस्थिरता वाढली, ज्यामुळे अनेक युद्धे (Six-Day War, Yom Kippur War, etc.) झाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-02.11.2025-रविवार.
===========================================