📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-69-स्थितप्रज्ञाचा दिवस-रात्र-

[Atul Kaviraje]

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-69-

या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी।
यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः।।69।।

📜 स्थितप्रज्ञाचा दिवस-रात्र-

श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-६९

श्लोक:
या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी।
यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः।।६९।।

१. पहिले कडवे (जगाचा दिवस) 🌞
सारे जग हे विषय-सुखात जागे,
धनासाठी, मानासाठी, लोभामागे,
क्षणिक गोष्टींमाजी रमती नित्य,
त्यांना वाटतो हाच खरा दिवस सत्य!

पदाचा मराठी अर्थ:
संपूर्ण सामान्य जग हे विषय-वासना, धन आणि लौकिक मान-सन्मान या तात्पुरत्या सुखांमध्ये आसक्त होऊन जागे (प्रयत्नशील) असते. त्यांना वाटते की हेच जीवन आहे आणि हाच खरा 'दिवस' आहे.

२. दुसरे कडवे (मुनींची रात्र) 🌑
परि हाच दिवस मुनींसाठी रात्र,
नश्वर सुखांचा शून्य तिथे मात्र,
जे क्षणिक आहे, जे केवळ माया,
त्यात शांत असते संयमीची काया!

पदाचा मराठी अर्थ:
पण सामान्य लोकांना जो 'दिवस' वाटतो, ती नश्वर सुखे आणि इंद्रिय-भोग आत्मज्ञान प्राप्त केलेल्या मुनींसाठी 'रात्री'प्रमाणे असतात. मुनींना त्यामध्ये कोणतेही सत्य दिसत नाही, म्हणून त्यांची बुद्धी त्या सुखांविषयी निद्रिस्त (उदासीन) असते.

३. तिसरे कडवे (जगाची रात्र) 🧘
सत्य ज्ञान, आत्मतत्त्व जे गहन,
मोक्षाची वाट, ईश्वराचे चिंतन,
सामान्य लोकांसाठी ती रात्र अंधार,
त्यात नाही त्यांना कसलाच आधार!

पदाचा मराठी अर्थ:
आत्मतत्त्वाचे खरे ज्ञान, मोक्षप्राप्तीचा मार्ग आणि ईश्वराचे चिंतन हे सामान्य लोकांसाठी 'रात्री'प्रमाणे अंधकारमय आणि दुर्लक्षित असतात. त्यांना या शाश्वत सत्यात रुची वाटत नाही.

४. चौथे कडवे (योगींचा दिवस) ☀️
परि संयमी त्या रात्रीत जागा,
आत्म्याच्या ध्यानी, विसावतो त्यागा,
ब्रह्माचे सुख, शाश्वत जे सार,
तीच खरी सकाळ, तोच मुनींचा भार!

पदाचा मराठी अर्थ:
जो पुरुष आत्मसंयमी (योगी) आहे, तो सामान्य लोकांना 'रात्र' वाटणाऱ्या त्या आत्मज्ञानात आणि शाश्वत सत्यात पूर्णपणे जागा (जागरूक) असतो. त्यांच्यासाठी आत्म्याचे चिंतन हीच खरी सकाळ आहे.

५. पाचवे कडवे (संयमाचे महत्त्व) ⚖️
ज्याची इंद्रिये त्याच्या पूर्ण हाती,
बुद्धी आत्म्याशी नित्य जुळती,
दृष्टी बदलाची हीच खरी वाट,
जग आणि मुनी यांचा हाच पाठ!

पदाचा मराठी अर्थ:
ज्याने आपल्या इंद्रियांवर पूर्ण संयम मिळवला आहे आणि ज्याची बुद्धी नेहमी आत्मतत्त्वाशी जोडलेली आहे, केवळ तोच सामान्य आणि ज्ञानी व्यक्तीच्या दृष्टिकोनातील फरक ओळखू शकतो. हाच त्यांच्यातील मूलभूत बदल आहे.

६. सहावे कडवे (भक्तीचा अनुभव) 💖
देह धरे परी देहातीत स्थिती,
जड-चेतनाच्या पलिकडची गती,
परमेशावर विश्वास अखंडित,
म्हणुनी जीवन झाले त्याचे शांत!

पदाचा मराठी अर्थ:
संयमी पुरुष या जगात वावरत असला तरी, तो देह-भावाच्या पलीकडची आत्मिक स्थिती अनुभवतो. परमेश्वरावर आणि सत्यावर त्याचा विश्वास दृढ असतो. म्हणूनच त्याचे जीवन शांत आणि स्थिर झाले आहे.

७. सातवे कडवे (आंतरिक आवाज) 🌟
बाहेर रात्र असो वा असो दिवस,
योगियाला ठाऊक आतला प्रकाश,
अंतरीचा राम तिथे नित्य जागा,
सोडी विषयांची क्षणिक माया!

पदाचा मराठी अर्थ:
जगाच्या दृष्टीने रात्र असो वा दिवस, आत्मज्ञानी पुरुषाला त्याच्या आतला, आत्म्याचा प्रकाश (ज्ञान) नेहमीच माहीत असतो. त्याच्या हृदयात आत्मतत्त्व नेहमीच जागृत असते आणि म्हणूनच तो क्षणिक विषयांच्या मोहाचा त्याग करतो.

✨ कवितेचा सारांश (Emoji Saransh) ✨
जगाचा दिवस = 🤩 💰 (विषय-सुख) → मुनींची रात्र = 😴 🚫 (दुर्लक्ष)
जगाची रात्र = 🌙❓ (आत्मज्ञान) → मुनींचा दिवस = 🙏 🧘 (आत्मजागरूकता)

अंतिम संदेश: योग्याने आत्म्यात जागे व्हावे! 💡🕊�

--अतुल परब
--दिनांक-03.11.2025-सोमवार.
===========================================