संत सेना महाराज-सेना न्हावी भक्त भला। तेणे देव भुलविला-1-

[Atul Kaviraje]

                        "संत चरित्र"
                       ------------

        संत सेना महाराज-

राजाला वाटू लागले की, आपण किती दुष्टबुद्धीने सेनाजीशी वागलो. याचा राजाला पश्चाताप वाटू लागला. या कथेला पुष्टी देणारा या संदर्भात संत जनाबाईंचा (श्रीसकलसंतगाया भाग १ आवटे प्रत) एक अभंग आहे. हा संपूर्ण अभंग या अलौकिक प्रसंगावर आधारित आहे. संत जनाबाई, भक्तावर बेतलेल्या संकटसमयी ईश्वर कसा मदत करतो, ते सांगतात,

"सेना न्हावी भक्त भला। तेणे देव भुलविला॥ १ ॥

नित्य जपे नामावळी। लावी विठ्ठलाची टाळी॥२॥

रूप पालटोनि गेला। सेना न्हावी विठ्ठल झालो ॥ ३॥

काखे घेऊनि धोकटी। गेला राजियाचे भेटी॥ ४॥

आपुले हात भार घाली। राजियाची सेवा केली॥ ५ ॥

विसर तो पडला रामा। काय करू मेघश्यामा ॥६॥

 राजा अनियांत पाहे। चतुर्भूज उभा राहे॥ ७॥

दूत घाडोनिया नेला। राजियाने बोलविला॥ ८॥

राजा बोले प्रिती कर। रात्री सेवा केली फार॥९॥

राजसदनाप्रती न्यावे। भीतरीच घेऊनि जावे॥१०॥

आता बरा विचार नाही। सेना म्हणे करू काई ॥ ११ ॥

सेना न्हावी गौरविला। राजियाने मान दिला ॥ १२ ॥

कितीकांचा शीण गेला। जना म्हणे न्हावी झाला ॥१३॥

🙏 संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ 🙏

हा अभंग महाराष्ट्रातील वारकरी संप्रदायातील थोर संत आणि विठ्ठलाचे परमभक्त संत सेना महाराज (न्हावी) यांच्या जीवनातील एका अत्यंत महत्त्वाच्या चमत्काराचे वर्णन करतो. या चमत्काराला 'सेना न्हावीचा चमत्कार' म्हणून ओळखले जाते, जिथे स्वतः विठ्ठलाने सेना महाराजांचे रूप घेऊन राजाची सेवा केली आणि आपल्या भक्ताची प्रतिष्ठा जपली.

📜 संत सेना महाराज अभंग - सखोल भावार्थ आणि विस्तृत विवेचन
१. आरंभ (Arambh) - भक्ताची निष्ठा आणि देवाचे प्रेम
हा अभंग संत जनाबाईंनी रचलेला असावा किंवा त्यांनी सेना महाराजांच्या चरित्राचे वर्णन केले आहे. संत सेना हे व्यवसायाने न्हावी (हजामत करणारे) होते, पण त्यांची भक्ती अतिशय तीव्र होती. अभंगाच्या माध्यमातून संत सेना आणि विठ्ठल यांच्यातील अनन्यसाधारण संबंध, भक्ताची निष्ठा आणि त्यासाठी भगवंताने घेतलेली धाव (भक्ताची काज करणे) हे तत्त्व स्पष्ट होते. देवाला भक्त हा जातीने, व्यवसायाने नाही, तर केवळ त्याच्या निस्सीम भक्तीने प्रिय असतो, हे यातून सिद्ध होते.

२. प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन
कडवे १:
"सेना न्हावी भक्त भला। तेणे देव भुलविला॥ १ ॥

अर्थ: सेना न्हावी हा एक चांगला (श्रेष्ठ) भक्त होता. त्याने आपल्या भक्तीने देवालाही मोहित केले (भुलविले).

विवेचन: हे पहिले कडवे सेना महाराजांच्या भक्तीचे माहात्म्य सांगते. सेना महाराजांची भक्ती इतकी शुद्ध, निस्सीम आणि तीव्र होती की, विठ्ठलसुद्धा त्यांच्यावर प्रेम करू लागला. 'भुलविला' या शब्दातून देवाचे भक्त-प्रेम आणि भक्तासाठी काहीही करण्याची त्याची तयारी सूचित होते. देवापेक्षा भक्त मोठा, हे वारकरी तत्त्व येथे बिंबवले आहे.

कडवे २:
नित्य जपे नामावळी। लावी विठ्ठलाची टाळी॥२॥

अर्थ: ते (सेना महाराज) रोज देवाच्या नावाचा जप करत असत आणि विठ्ठलाच्या (भक्तीच्या) आनंदात मग्न होऊन टाळी वाजवत असत.

विवेचन: सेना महाराजांची दिनचर्या दर्शविली आहे. त्यांचे आयुष्य भक्तीमय होते. ते फक्त व्यवसाय करत नव्हते, तर अखंड नामस्मरण करत असत. 'विठ्ठलाची टाळी' म्हणजे भक्तीच्या आनंदात रमणे, हरिनामात तल्लीन होणे, आणि अखंड कीर्तनाच्या आनंदात राहणे. त्यांची भक्ती कर्म आणि धर्म या दोहोंपेक्षा श्रेष्ठ होती.

कडवे ३:
रूप पालटोनि गेला। सेना न्हावी विठ्ठल झाला ॥ ३॥

अर्थ: (भक्तावर संकट आलेले पाहून) देवाने (विठ्ठलाने) आपले रूप बदलले आणि तो स्वतः सेना न्हावी बनला.

विवेचन: हा अभंगाचा चमत्कार बिंदू (Climax) आहे. राजाने तातडीने सैन्याला बोलावले होते, पण सेना महाराज विठ्ठलाच्या पूजेत मग्न झाले होते आणि त्यांना राजाकडे जायला उशीर झाला. आपल्या भक्ताला राजाच्या क्रोधापासून वाचविण्यासाठी, स्वतः विठ्ठलाने सेना महाराजांचे रूप घेतले. यातून देवाचा 'भक्तकामकल्पद्रुम' (भक्ताची कामे करणारा कल्पवृक्ष) हा गुण सिद्ध होतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.11.2025-सोमवार.
===========================================