1800 - अमेरिकेतील अध्यक्षीय निवडणूक-1-🧑‍🌾

[Atul Kaviraje]

1800 - The United States Presidential Election

The second U.S. presidential election took place, where Thomas Jefferson defeated incumbent President John Adams to become the 3rd president.

1800 - अमेरिकेतील अध्यक्षीय निवडणूक-

अमेरिकेतील दुसरी अध्यक्षीय निवडणूक झाली, ज्यामध्ये थॉमस जेफरसन यांनी अध्यक्ष जॉन एडम्सचा पराभव करून ३वे अध्यक्ष म्हणून शपथ घेतली.

१८०० अमेरिकेची अध्यक्षीय निवडणूक: थॉमस जेफरसन यांचा विजय
(The United States Presidential Election of 1800 - सविस्तर, विवेचनपर मराठी लेख)

परिचय

दिनांक: ०३ नोव्हेंबर १८००

घटनेचा सारांश: अमेरिकेतील दुसरी अध्यक्षीय निवडणूक झाली, ज्यामध्ये डेमोक्रॅटिक-रिपब्लिकन पक्षाचे उमेदवार थॉमस जेफरसन 🇺🇸 यांनी विद्यमान अध्यक्ष जॉन एडम्स यांचा पराभव केला. ही निवडणूक केवळ व्यक्तींच्या बदलासाठी नव्हे, तर अमेरिकेच्या इतिहासातील 'शांततापूर्ण क्रांती' (Revolution of 1800) म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या मोठ्या वैचारिक आणि राजकीय सत्तांतरासाठी महत्त्वाची ठरली. 🤝

१. निवडणुकीची पार्श्वभूमी आणि राजकीय विभागणी (Background and Political Division) 🌍
अमेरिकेच्या स्थापनेनंतरच्या सुरुवातीच्या काळात, देशाच्या भविष्याबद्दल आणि केंद्र सरकारच्या भूमिकेबद्दल दोन भिन्न विचारधारा प्रबळ होत्या. याच विचारातून दोन प्रमुख राजकीय पक्ष उदयास आले:

अ. पक्षीय विचारधारा
फेडरलिस्ट पक्ष (Federalist Party): (प्रमुख नेते: जॉन एडम्स, अलेक्झांडर हॅमिल्टन) - एक मजबूत, केंद्रीकृत राष्ट्रीय सरकार असावे; ब्रिटनशी चांगले संबंध असावेत; औद्योगिक आणि व्यापारी हितांना प्राधान्य. 🏛�

डेमोक्रॅटिक-रिपब्लिकन पक्ष (Democratic-Republican Party): (प्रमुख नेते: थॉमस जेफरसन, जेम्स मॅडिसन) - राज्यांच्या अधिकारांना महत्त्व; केंद्र सरकारचे अधिकार मर्यादित असावेत; कृषी आधारित अर्थव्यवस्था आणि सामान्य लोकांच्या अधिकारांवर भर. 🧑�🌾

ब. विद्यमान तणाव
जॉन एडम्स यांच्या अध्यक्षपदाच्या काळात लागू झालेले 'एलियन आणि सेडिशन कायदे' (Alien and Sedition Acts) 📜 या निवडणुकीच्या केंद्रस्थानी होते. या कायद्यांमुळे नागरिकांचे अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य (Freedom of Speech) धोक्यात आले, असे जेफरसन यांच्या पक्षाचे मत होते.

२. मुख्य उमेदवार आणि त्यांच्या पक्षाचे प्रतीक (Main Candidates and Party Symbols) 🐘 v/s 🐴
ही निवडणूक दोन वेगवेगळ्या विचारधारेतील दोन महत्त्वाकांक्षी नेत्यांमधील थेट लढत होती:

अ. जॉन एडम्स (विद्यमान अध्यक्ष - फेडरलिस्ट)
भूमिका: अमेरिकेचे दुसरे अध्यक्ष, स्वातंत्र्ययुद्धातील महत्त्वाचे नेते.

वैचारिक आधार: उच्चभ्रू, सुशिक्षित आणि मालमत्ताधारक वर्गावर विश्वास ठेवणारे.

प्रचार: त्यांनी अमेरिकेचे आरमार (Navy) मजबूत केले होते, परंतु फ्रान्सविरुद्ध संभाव्य युद्धामुळे (Quasi-War) वाढलेला कर आणि 'सेडिशन कायद्या'मुळे त्यांची लोकप्रियता घटली.

ब. थॉमस जेफरसन (डेमोक्रॅटिक-रिपब्लिकन)
भूमिका: 'स्वातंत्र्याच्या जाहीरनाम्याचे' (Declaration of Independence) मुख्य लेखक.

वैचारिक आधार: कृषिवल (किसान) आणि सामान्य नागरिकांच्या लोकशाहीवर विश्वास.

प्रचार: त्यांनी एडम्स सरकारला 'राजेशाही' (Monarchy) आणि लोकशाहीविरोधी म्हणून चित्रित केले.

३. प्रचार पद्धती आणि कटुता (Campaign Methods and Bitterness) 🗣�
१८०० ची निवडणूक अमेरिकेच्या इतिहासातील सर्वात कटू आणि वैयक्तिक टीकेने भरलेली निवडणूक मानली जाते.

अ. वैयक्तिक हल्ले
फेडरलिस्टांनी जेफरसन यांना 'अधर्मी' आणि 'फ्रेंच क्रांतिकारकांचा समर्थक' म्हणून हिणवले. 😈

जेफरसनच्या समर्थकांनी एडम्स यांना 'हुकूमशहा' आणि 'सत्ता पिपासू' म्हणून संबोधले. 😠

ब. माध्यमांचा वापर
वर्तमानपत्रे आणि पत्रके 📰 हे प्रचाराचे मुख्य साधन होते. प्रत्येक पक्षाने स्वतःची वृत्तपत्रे सुरू करून प्रतिस्पर्ध्यांवर चिखलफेक केली. आजच्या 'फेक न्यूज' प्रमाणे, तेव्हाही खोट्या आणि अतिरंजित बातम्यांचा वापर झाला.

४. निवडणुकीतील मतदानाची पद्धत (Electoral System Flaw) 🗳�
या निवडणुकीत एक मोठी घटनात्मक त्रुटी (Constitutional Flaw) उघड झाली, ज्यामुळे अभूतपूर्व संकट उभे राहिले.

अ. तेव्हाची पद्धत
प्रत्येक मतदाराला (Elector) अध्यक्ष आणि उपाध्यक्ष या दोन्ही पदांसाठी प्रत्येकी दोन मते देण्याचा अधिकार होता. ज्या उमेदवाराला सर्वाधिक मते मिळतील तो अध्यक्ष आणि त्यापुढील दुसऱ्या क्रमांकाचा उमेदवार उपाध्यक्ष ठरत असे.

या पद्धतीमुळे पक्षांना त्यांच्या दोन्ही उमेदवारांना समान मत देणे भाग होते, ज्यामुळे अध्यक्ष आणि उपाध्यक्षांचे गुण जुळण्याची (Tie) शक्यता निर्माण झाली.

५. जेफरसन आणि एरॉन बुर्र यांच्या मतांची बरोबरी (Jefferson and Aaron Burr Tie) 🤝
डेमोक्रॅटिक-रिपब्लिकन पक्षाने त्यांच्या दोन्ही उमेदवारांना - थॉमस जेफरसन आणि एरॉन बुर्र (उपाध्यक्षपदाचे उमेदवार) - यांना समान मते देण्याची योजना आखली.

अ. निवडणुकीचा निकाल
थॉमस जेफरसन: ७३ मतदार मते (Electoral Votes)

एरॉन बुर्र: ७३ मतदार मते

जॉन एडम्स: ६५ मतदार मते

जेफरसन आणि बुर्र यांना समान मते मिळाल्याने, घटनेनुसार अध्यक्ष कोण होणार हे ठरवण्याचा अधिकार थेट प्रतिनिधी गृहाला (House of Representatives) मिळाला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.11.2025-सोमवार.
===========================================