चाणक्य नीति प्रथम अध्याय - 💡 जीवनातील क्रमधर्म: चाणक्य नीती श्लोक ६ 👨‍👩‍👧‍👦

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

आपदर्थे धनं रक्षेद्दारान रक्षेदनरपि ।
आत्मानं सततं रक्षेद्दारैरपि धनैरपि ।।६।।

💡 जीवनातील क्रमधर्म: चाणक्य नीती श्लोक ६ वर आधारित कविता 📜

मूळ श्लोक:
आपदर्थे धनं रक्षेद्दारान रक्षेदनरपि।
आत्मानं सततं रक्षेद्दारैरपि धनैरपि।।६।।

॥ प्राधान्याचा प्रकाश ॥

१. आरंभ पद (Introduction to Wealth) 💰

पहिला धडा जीवनाचा, सांगितला गुरुनी;
संकटकाळी उपयोगी, ठेवावे धन जपूनी।
आपत्तीच्या दिनासाठी, संपत्तीचा संचय व्हावा;
तेच धन आधार देई, जेव्हा मार्ग अडवा।

(अर्थ: संकटाच्या काळात उपयोगी पडेल म्हणून मनुष्याने नेहमी आपल्या धनाचे रक्षण करावे.)

२. संपत्तीचा त्याग (Sacrificing Wealth) 💍

जेव्हा संकट मोठे, धनावरती घाला येतो;
तेव्हा पत्नीचे रक्षण, धनाहून श्रेष्ठ ठरतो।
धन जाईल, पण साथ राहे, हाच धर्म खरा;
म्हणून संपत्ती सोडून, दारांचे रक्षण करा।

(अर्थ: धनाचे रक्षण न करता, आवश्यक असल्यास, धन सोडूनही पत्नीचे (कुटुंबाचे) रक्षण करावे.)

३. पत्नीचे महत्त्व (Importance of the Family) 🏡

धन तर पुन्हा मिळेल, परिश्रमाने येईल;
पण आधार कुटुंबाचा, एकदा तुटला तर जाईल।
मूल्ये थोर सांगतात, चाणक्यांचे नियम;
सारे सोडून रक्षावे, प्रेमाचे हे धाम।

(अर्थ: कारण धन पुन्हा मिळवता येते, पण कुटुंबाचा आधार (पत्नी) गमावल्यास तो परत मिळत नाही.)

४. आत्मसंरक्षण (Self-Preservation) 🧘

हा क्रमधर्म पुढे सांगतो, काय सर्वात थोर;
जीवापेक्षा प्रिय काही, नाही या संसार।
स्वतःचे रक्षण करावे, हाच पहिला नेम;
कारण तुम्हीच असाल, तर सारे सुलभ प्रेम।

(अर्थ: मनुष्याने नेहमी स्वतःच्या (जीवाचे/आत्म्याचे) रक्षण करावे.)

५. सर्वोच्च त्याग (Ultimate Sacrifice) ⚔️

जेव्हा वेळ येईल, संकट असे गहन;
पत्नी, धन दोन्ही सोडून, रक्षावे स्व-तन।
आत्म्याचे रक्षण करणे, हेच कर्तव्य जाणा;
जीवा वाचूनी या जगात, कशाचा उपयोग म्हणा?

(अर्थ: स्वतःच्या रक्षणासाठी पत्नीचा आणि धनाचाही त्याग करण्याची तयारी ठेवावी.)

६. व्यावहारिक नीती (Practical Wisdom) 🧠

हा विचार स्वार्थी नाही, ही व्यावहारिक नीती;
तुम्ही असता, तरच टिकेल, ध्येये आणि प्रीती।
तुम्ही जगाल तरच, पुन्हा निर्माण कराल;
गमावलेल्या सर्वांना तुम्ही, पुन्हा मिळवाल।

(अर्थ: जिवंत राहिल्यासच तुम्ही पुन्हा धन आणि कुटुंबाला मदत करू शकाल, हाच या नीतीचा व्यावहारिक अर्थ आहे.)

७. समारोप पद (Conclusion of Priority) ⚖️

धन कनिष्ठ, पत्नी मध्यम, आत्मा सर्वोच्च जाणा;
या क्रमाने जीवन जगा, चाणक्य नीती पाळा।
प्रभूचरणी प्रार्थना हीच, बुद्धी सावधान ठेवा;
प्रत्येक संकटात व्हावे, सत्कर्माचा ठेवा।

(अर्थ: जीवनातील प्राथमिकता लक्षात घेऊन, सर्वात प्रथम स्वतःच्या अस्तित्वाचे रक्षण करावे.)

💡 Emoji सारांश (Emoji Saransh)
संकल्पना (Concept)   मराठी अर्थ (Marathi Meaning)   Emoji

आपदर्थे धन   संकटासाठी बचत   💰🔒
दारांचे रक्षण   कुटुंबाचे संरक्षण (धनाहून श्रेष्ठ)   👨�👩�👧�👦🛡�
आत्मानं रक्षेत्   स्वतःचे रक्षण (सर्वोच्च)   🧘�♂️💎
धन / दार त्याग   अंतिम वेळी त्याग करणे   ❌💍❌💰
चाणक्य नीती   जीवनातील प्राधान्यक्रम   🧠⚖️

🕯� एकूण सारांश:

संकटासाठी (⚠️) आधी धनाचे (💰) रक्षण करा,
धनापेक्षा कुटुंबाचे (👨�👩�👧�👦) रक्षण करा,
पण या सर्वांहून (🛡�) स्वतःचे जीवन (🧘�♂️💎) वाचवणे
हेच सर्वात महत्त्वाचे (🧠⚖️) आहे।

--अतुल परब
--दिनांक-04.11.2025-मंगळवार.
===========================================