संत सेना महाराज-सेना म्हणे हृषिकेशी। मजकारणे शिणलासी-1-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                       ------------

        संत सेना महाराज-

संत सेनामहाराजांच्या संदर्भात बंकाच्या दृष्टीने एक अलौकिक घटना आहे. सेनाल्पी ईश्वराने राजा वीरसिंह यांची श्मश्रू केली. तेल लावून मालिश केले. ईश्वराच्या अलौकिक स्पशनि वीरसिंहाच्या अंगावरून कुष्ठरोगाचे चट्टे त्यावरील रोग क्षणार्धात नाहीसा झाला. त्याची कांती तेजःपूंज बनली. राजाने अचानक तेलाच्या वाटीकडे पाहिले. तो काय चमत्कार, शंख, गदा, चक्र, पद्म धारण करणारा चतुर्भुज ईश्वरूप दिसले. राजाला प्रथम भ्रम वाटला, पण पुन्हा पुन्हा पाहू लागला; पण आश्चर्य! तेज:पुंज तेच रूप दिसले. राजाचे लक्ष आपल्या त्वचेकडे गेले. सेनारूपी ईश्वराला राजा म्हणू लागला, सेनाजी माझा रोग बरा झाला. सेनाजींनी केवळ स्मित केले.

सेनार्जींनी राजाकडे जाण्याची आज्ञा मागितली. "राजाने अतिशय प्रसन्न मनाने ओंजळभर सुवर्णमुद्रा सेनाजींच्या धोकटीत टाकल्या. सेनाजी मोठ्या प्रेमाने राजाचा निरोप घेऊन बाहेर पडल्याबरोबर क्षणार्धात अंतर्धान पावले. पूर्ववत सेनाजींची घोकटी घरी खुंटीला गेली.

इकडे साधुसंताची सेवा उरकून त्यांना विश्रांती घ्यावयास सांगून धोकटी । घेऊन ते जलदगतीने राजवाड्यात पोहचले. सेनार्जींनी राजाला दरबारी रीती- रिवाजाप्रमाणे मुजरा करून विनयाने उशीर झाल्याबद्दल राजाची क्षमा मागितली. राजा वीरसिंह सेनार्जीकडे पाहात राहिला. "असं काय करता सेनाजी, क्षमा कसली मागता? काही वेळापूर्वी माझी हजामत करून मालिश केली. आपण पुन्हा का आलात?" तर सेनाजी नम्रपणे डोळे विस्मयाने फिरवून म्हणाले, "महाराज, आपण माझी गंमत करता की काय? आज मी आपल्यापुढे आता प्रथमच आलो. घरी संतमंडळी आल्याने थोडा उशीर झाला." राजा वीरसिंह म्हणाला सेनाजी, "तुम्ही आलात, माझी हजामत, मालिश केली, माझ्या अंगावरचा सर्व रोग बरा झाला." थोडक्यात राजाने घडलेली सर्व घटना सोनाजींना सांगितली, रोग बरा झाल्याने मी ओंजळभर मोहरा धोकटीत टाकल्याचे सांगितले.

सेनाजींनी त्वरीत धोकटी उघडी करून पाहिली, तर धोकटी मोहरांनी भरलेली होती. हे सारे कसे व काय घडले याचा त्वरित उलगडा सेनाजींना झाला. खरोखरच देवाने या अवघड प्रसंगी आपली लाज राखली, अन् सेनाजींच्या डोळ्यांतून अश्र वाहू लागले; आणि अतिशय सद्गदित होऊन सेनाजी राजाला म्हणाले, "महाराज तुमची ज्याने श्मश्रू व मालिश केली, तो मी नव्हतो, तुम्ही खूप भाग्यवान आहात, माझ्यासारख्या सामान्य सेन्याच्या रक्षणार्थ प्रत्यक्ष ईश्वर माझे रूप घेऊन तुमच्या सेवेला आला. त्यांच्यामुळे, तुम्हाला चमत्कार दिसले, विलक्षण अनुभूती आली. खरोखर, तुम्ही धन्य आहात महाराज, ईश्वराचा साक्षात्कार तुम्हास झाला. तुमचा जन्म सफल झाला. मी केवढा अभागी आहे, माझ्यासाठी पंढरीरायाला विनाकारण कष्टविले. देवाला केवढे हीनप्रतीचे काम करावयास लावले. मी किती पापी आहे, त्यातून मी कसा मुक्त होऊ ?" त्यांच्या डोळ्यांमधून घळघळ अश्रू वाहू लागले. सेनाजी दुःख करीत राहिले. राजाला घडलेल्या घटनेतील सत्यता लक्षात आली. ज्याला आपण आपला चाकर समजतो, त्या सेनाजीला प्रत्यक्ष देवाचे कृपाछत्र लाभले आहे. केवढा मोठा भगवद्भक्त, या प्रसंगाने राजाने सेनाजींपुढे साष्टांग दंडवत घालून त्यांचे पाय धरले. राजेपणाच्या अहंकारात सेनाजींच्या योग्यतेची जाणीव वीरसिंहाना झाली नाही. राजाने सेनाजींकडे गुरुकृपेचा वरदहस्त मागितला. सेनामहाराज देवास म्हणू लागले,

     "सेना म्हणे हृषिकेशी। मजकारणे शिणलासी।

     म्हणूनि लागतो चरणाशी। संसारासी त्यागिले॥"

🙏 संत सेना महाराज अभंग विवेचन 🙏

अभंग

"सेना म्हणे हृषिकेशी। मजकारणे शिणलासी।
म्हणूनि लागतो चरणाशी। संसारासी त्यागिले॥"

✨ अभंगाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth)

संत सेना महाराजांचा हा अभंग त्यांच्या गाढ भगवत्प्रेमाचे, शरणागतीचे आणि परमेश्वराच्या भक्तांसाठी घेतलेल्या श्रमाबद्दलच्या कृतज्ञतेचे प्रतीक आहे.

या अभंगातून संत सेना महाराजांनी विठ्ठलाने (हृषिकेशीने) त्यांच्यासाठी स्वतः नाभिकाचे रूप घेऊन राजाची सेवा केली, त्या अलौकिक चमत्काराच्या प्रसंगीचे आपले भावनिक उद्गार व्यक्त केले आहेत.

या अभंगाचा गाभा हा 'देव भक्तासाठी धावतो' या महान तत्त्वज्ञानावर आधारित आहे.

देव केवळ भक्ताच्या प्रेम आणि भक्तीसाठी इतका लीन झाला की त्याने स्वतः संसारी कर्म स्वीकारले. हे पाहून, सेना महाराजांना जाणवले की परमेश्वर आपल्यासाठी इतके कष्ट घेत असताना, आता या नश्वर संसाराच्या मागे लागणे व्यर्थ आहे.

म्हणून ते भगवंताच्या चरणी संपूर्णपणे शरणागत झाले आणि त्यांनी संसाराचा त्याग केला.

📜 प्रत्येक पदाचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

संत सेना महाराजांच्या या अभंगाचे विभाजन दोन मुख्य चरणांमध्ये (भागांमध्ये) केले जाते.

पहिला चरण: कृतज्ञतेचा उद्गार

पद: "सेना म्हणे हृषिकेशी। मजकारणे शिणलासी।"

शब्द   अर्थ
सेना म्हणे   संत सेना महाराज म्हणतात.
हृषिकेशी   परमेश्वराला (विठ्ठलाला) उद्देशून (इंद्रियांचे स्वामी/नियंता).
मजकारणे   माझ्यासाठी, माझ्या कामासाठी.
शिणलासी   तू (देव) कष्टलेस, दमलास.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.11.2025-बुधवार.
===========================================