संत सेना महाराज-सेना म्हणे हृषिकेशी। मजकारणे शिणलासी-2-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                       ------------

        संत सेना महाराज-

👉 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan)

हा चरण संत सेना महाराजांच्या कृतज्ञतेचा आणि अपार प्रेमाचा भाव व्यक्त करतो.

यामागे एक प्रसिद्ध कथा आहे:
संत सेना महाराज व्यवसायाने नाभिक (न्हावी) होते आणि ते राजाच्या सेवेत होते. त्यांची देवाची भक्ती इतकी श्रेष्ठ होती की, एका दिवशी देवाची पूजा करत असताना त्यांना राजाच्या सेवेसाठी जायला उशीर झाला.

तेव्हा भक्तवत्सल विठ्ठलाने स्वतः सेना महाराजांचे रूप घेतले आणि राजाची सेवा केली.

जेव्हा सेना महाराजांना हा चमत्कार कळला, तेव्हा ते अत्यंत भावूक झाले. त्यांना जाणवले की, ज्या परमेश्वराला अवघे विश्व चालवताना कधीही श्रम होत नाही, तो परमेश्वर केवळ आपल्या भक्तासाठी, एका क्षुद्र मानवासाठी, 'न्हावी' सारखे संसारी कर्म करण्यासाठी शिणला (कष्टला/दमला).

देवाच्या या कृपेने सेना महाराज भारावून गेले.

उदाहरण:
कल्पना करा, जगातील सर्वात महान राजा तुमच्यासाठी, तुमच्या रोजच्या घरकामासाठी स्वतः श्रम करतोय. हा विचारच किती विस्मयकारक आहे!

त्याचप्रमाणे, सेना महाराजांना जाणवले की भगवंताने त्यांच्यावर किती मोठे उपकार केले आहेत. हा भाव 'शिणलासी' या एका शब्दात व्यक्त झाला आहे.

दुसरा चरण: शरणागती आणि संसाराचा त्याग

पद: "म्हणूनि लागतो चरणाशी। संसारासी त्यागिले॥"

शब्द   अर्थ
म्हणूनि   या कारणामुळे, या उपकारामुळे.
लागतो चरणाशी   मी तुमच्या पायांना शरण येतो.
संसारासी   संसाराला, नश्वर भौतिक जीवनाला.
त्यागिले   सोडून दिले, विरक्ती घेतली.

👉 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan)

पहिल्या चरणात व्यक्त झालेल्या देवाच्या कृपेच्या जाणिवेतून दुसऱ्या चरणातील शरणागतीचा निर्णय घेतला गेला आहे.

देव आपल्यासाठी कष्ट घेत असताना, आपण अजूनही या क्षणभंगुर आणि अशाश्वत संसाराच्या बंधनात अडकून राहणे योग्य नाही, ही जाणीव सेना महाराजांना झाली.

देवाच्या या कृतीतून त्यांना संसाराची नश्वरता आणि देवाच्या प्रेमाची शाश्वती स्पष्ट झाली.

ज्या परमेश्वराच्या दर्शनासाठी साधु-संत तपश्चर्या करतात, तोच परमेश्वर त्यांच्या सेवेसाठी न्हाव्याचे रूप घेऊन आला! हा अनुभव मिळाल्यावर संसारात रमणे म्हणजे परमेश्वराच्या त्यागाचा आणि प्रेमाचा अपमान करण्यासारखे आहे.

म्हणूनच, सेना महाराज म्हणतात की,
'या परम उपकारामुळे मी आता तुमच्या चरणी संपूर्णपणे लीन झालो आहे (लागतो चरणाशी) आणि या क्षणिक, दु:खमय संसाराचा मी त्याग केला आहे (संसारासी त्यागिले)'.

इथे 'संसार त्यागणे' म्हणजे केवळ घर सोडून जाणे नव्हे,
तर संसारातील आसक्ती, ममत्व आणि कामना यांचा त्याग करणे होय.

त्यांचे मन पूर्णपणे विरक्त झाले आणि ते केवळ परमेश्वराच्या सेवेत रममाण झाले.

उदाहरण:
जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला खऱ्या मोलाची वस्तू मिळते, तेव्हा तो क्षुल्लक गोष्टी सोडून देतो.
सेना महाराजांना परमेश्वराचे प्रेम मिळाले, जे सर्वात मौल्यवान आहे.
त्यामुळे त्यांनी संसार, जो क्षणभंगुर आहे, त्याचा त्याग केला.
हा त्याग विरक्ती आणि कृतज्ञतेतून आलेला आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.11.2025-बुधवार.
===========================================