चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -आपदार्थे धनं रक्षेच्छ्रीमतां कुत आपदः।।७।।-1-

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

आपदार्थे धनं रक्षेच्छ्रीमतां कुत आपदः ।
कदाचिच्चलते लक्ष्मीसंचितोऽपिविनश्यति ।।७।।

अर्थ- भविष्य में आने वाली मुसीबतो के लिए धन एकत्रित करें। ऐसा ना सोचें की धनवान व्यक्ति को मुसीबत कैसी जब धन साथ छोड़ता है तो संगठित धन भी तेजी से घटने लगता है।

Meaning: Save your wealth against future calamity. Do not say, "What fear has a rich man, of calamity?" When riches begin to forsake one even the accumulated stock dwindles away.

🙏 चाणक्य नीती – प्रथम अध्याय – श्लोक ७ चे विवेचन 🙏

श्लोक

आपदार्थे धनं रक्षेच्छ्रीमतां कुत आपदः।
कदाचिच्चलते लक्ष्मीसंचितोऽपि विनश्यति।।७।।

✨ श्लोकाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth)

आचार्य चाणक्य या श्लोकात संपत्तीचे व्यवस्थापन (Financial Management) आणि जीवनातील अनिश्चितता (Uncertainty) याबद्दल अत्यंत महत्त्वाचे व्यावहारिक आणि तत्त्वज्ञानात्मक मार्गदर्शन करतात.

मुख्य उपदेश:
माणसाने नेहमी संकटकाळासाठी (आपदा) धनाची बचत (रक्षण) करावी.

प्रश्नात्मक विधान:
श्रीमंतांना संकटे का येतात? किंवा श्रीमंतांना संकटे येत नाहीत, असे म्हणता येत नाही.

वास्तववादी निष्कर्ष:
संपत्ती (लक्ष्मी) चंचल असते आणि संचय केलेली संपत्तीसुद्धा नष्ट होऊ शकते.

या श्लोकाचा मूळ अर्थ असा आहे की, व्यक्तीने भविष्यातील अनपेक्षित संकटांचा सामना करण्यासाठी नेहमी आर्थिक तयारी ठेवावी, कारण कोणतीही व्यक्ती, अगदी श्रीमंतसुद्धा, संकटांपासून मुक्त नसते.

लक्ष्मी चंचल असल्यामुळे, केवळ संपत्तीचा साठा करून ठेवणे पुरेसे नाही; ती संपत्ती कोणत्याही क्षणी नाहीशी होऊ शकते.

📜 प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

ओळ १: आपदार्थे धनं रक्षेत्
शब्द   अर्थ
आपदार्थे   संकटासाठी, अडचणीच्या वेळेसाठी.
धनं   संपत्ती, पैसा.
रक्षेत्   (त्याने) रक्षण करावे, बचत करावी.

👉 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan)

या ओळीत चाणक्य नीतीचे पहिले आणि महत्त्वाचे आर्थिक सूत्र सांगितले आहे:
'संकटकाळासाठी धनाची बचत करा.'

चाणक्य सांगतात की जीवनात संकटे अचानक येतात.
रोगराई, अपघात, नैसर्गिक आपत्ती, व्यवसायातील नुकसान किंवा बेरोजगारी यांसारख्या कोणत्याही अप्रिय परिस्थितीत, आपले बचत केलेले धनच आपली ढाल बनते.

ज्या व्यक्तीकडे संकटकाळात वापरण्यासाठी बचत नसते, त्याला इतरांवर अवलंबून राहावे लागते किंवा अपमान सहन करावा लागतो.
म्हणून, प्रत्येक व्यक्तीने आपल्या कमाईतील काही भाग भविष्यातील अनिश्चित गरजांसाठी बाजूला काढून ठेवणे आवश्यक आहे.

ही बचत केवळ भौतिक सुरक्षा नव्हे, तर मानसिक शांतता (Mental Peace) देखील प्रदान करते.

उदाहरणासह:
एखाद्या सामान्य माणसाचा व्यवसाय अचानक बंद पडला,
तर त्याच्याकडे असलेली बचत त्याला नवीन व्यवसाय सुरू करेपर्यंत किंवा नवीन नोकरी मिळेपर्यंत कुटुंबाचे पोषण करण्यास मदत करते.
ही बचत त्याचे संकटकाळातले 'आयुष्यमान कवच' असते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.11.2025-बुधवार.
===========================================