कबीर दास-सुख में सुमिरन ना किया, दु:ख में किया याद-॥७॥-2-

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

सुख में सुमिरन ना किया, दु:ख में किया याद।
कह कबीर ता दास की, कौन सुने फरियाद॥७॥

ओळ २: दु:ख में किया याद

शब्द अर्थ
दु:ख में – दु:खाच्या काळात, संकटात.
किया याद – आठवण केली.

👉 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan)

या ओळीत मानवी स्वार्थाचे स्पष्ट चित्र आहे.
जेव्हा आयुष्यात संकटे येतात—अपयश, रोग, नुकसान किंवा प्रियजनांचे दुःख—
तेव्हा मनुष्य असहाय्य होतो आणि दैवी शक्तीची आठवण काढतो.
त्याचे स्मरण हे भक्तीने प्रेरित नसून, गरजेतून प्रेरित असते.

कबीरदासांना ही "संधीसाधू भक्ती" मान्य नाही.
कारण अशी भक्ती स्वार्थी आणि क्षणिक असते.

उदाहरण:
जेव्हा व्यवसायात नुकसान होते किंवा आजारपण येते,
तेव्हा माणूस देवाकडे धाव घेतो, पण सुखात देवाचे नाव घेत नाही.
ही वृत्ती कबीरदासांना योग्य वाटत नाही.

ओळ ३: कह कबीर ता दास की

शब्द अर्थ
कह कबीर – कबीर म्हणतात.
ता दास की – त्या भक्ताची / दासाची.

👉 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan)

कबीर आता या दोह्याचा केंद्रबिंदू उलगडतात.
ते म्हणतात, जो दास (भक्त) फक्त गरज असताना देवाला आठवतो,
त्याची प्रार्थना परमेश्वर का ऐकेल?

देवाला अशा भक्ताची आठवण केवळ "गरजेपुरती" असते.
त्यात निष्ठा, प्रेम आणि सातत्य नाही.
कबीर मानवाला विचारायला भाग पाडतात – आपण देवाचे प्रेमी आहोत का केवळ याचक?

उदाहरण:
जसा एखादा मित्र फक्त काम असेल तेव्हाच फोन करतो,
त्याला आपण 'सच्चा मित्र' म्हणत नाही.
त्याचप्रमाणे, देव अशा स्वार्थी भक्ताची फरियाद का ऐकेल?

ओळ ४: कौन सुने फरियाद

शब्द अर्थ
कौन सुने – कोण ऐकेल.
फरियाद – विनवणी, मागणी.

👉 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan)

ही ओळ या दोह्याचा निष्कर्ष आहे.
कबीर सांगतात की, जो भक्त सुखात देवाला विसरतो आणि दुःखातच आठवतो,
त्याची फरियाद देव ऐकणार नाही.

याचा अर्थ असा की भक्तीचा पाया 'निःस्वार्थ प्रेम' असावा.
परमेश्वराचे स्मरण हे कर्तव्य आणि प्रेम म्हणून करावे,
गरज म्हणून नव्हे.

उदाहरण:
संत तुकाराम महाराजांनी सुख-दु:ख दोन्ही अवस्थांमध्ये
विठ्ठलाचे नामस्मरण केले.
अशी सातत्यपूर्ण भक्तीच खऱ्या अर्थाने देवाला प्रिय असते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.11.2025-बुधवार.
===========================================