1605 - गनपॉडर कट-1-👑💣

[Atul Kaviraje]

1605 - The Gunpowder Plot

Guy Fawkes and a group of English Catholics attempted to blow up the House of Lords in London, a failed assassination attempt on King James I.

1605 - गनपॉडर कट-

गय फॉक्स आणि इंग्रजी कॅथोलिकांच्या एका गटाने लंडनमधील हाऊस ऑफ लॉर्ड्स उडवण्याचा प्रयत्न केला, जो किंग जेम्स पहिल्यावर असफल हल्ला होता.

ऐतिहासिक घटना: १६०५ चा 'गनपॉडर कट'
दिनांक: ५ नोव्हेंबर, १६०५
घटना: गय फॉक्स आणि कॅथोलिक गटाने किंग जेम्स पहिला (King James I) आणि ब्रिटिश संसद (Parliament) यांना उडवण्याचा केलेला असफल प्रयत्न.महत्त्व: इंग्लंडमधील धार्मिक आणि राजकीय तणावाची परिसीमा दर्शवणारी आणि आजही बॉर्नफायर नाईट (Bonfire Night) म्हणून साजरी होणारी घटना.

मराठी लेख - ५ नोव्हेंबर १६०५: 'गनपॉडर कट' - राजकीय सूडाची भयानक कहाणी
परिचय (Introduction) 👑💣
५ नोव्हेंबर १६०५ हा दिवस ब्रिटिश इतिहासातील सर्वात भयावह आणि महत्त्वपूर्ण दिवसांपैकी एक आहे. याच दिवशी, गय फॉक्स (Guy Fawkes) नावाच्या एका कॅथोलिक क्रांतिकारकाने, त्याचे म्होरक्या रॉबर्ट केट्सबी (Robert Catesby) यांच्या नेतृत्वाखाली, लंडनमधील हाऊस ऑफ लॉर्ड्स (House of Lords - ब्रिटिश संसद) स्फोटाने उडवून देण्याचा आणि किंग जेम्स पहिला (King James I) यांची हत्या करण्याचा कट रचला होता. हा कट अयशस्वी ठरला, पण या घटनेने इंग्लंडमधील कॅथोलिक आणि प्रोटेस्टंट यांच्यातील धार्मिक संघर्ष (Religious Conflict) किती तीव्र होता, हे जगासमोर आणले. या असफल हल्ल्यामुळे ब्रिटनमध्ये ५ नोव्हेंबर हा दिवस आजही 'बॉर्नफायर नाईट' (Bonfire Night) किंवा 'गय फॉक्स नाईट' (Guy Fawkes Night) म्हणून साजरा केला जातो.

ऐतिहासिक घटनेचे महत्त्वपूर्ण आणि विवेचनपर माहिती
हा गनपॉडर कट (Gunpowder Plot) केवळ एका राजावरचा हल्ला नव्हता, तर इंग्लंडची राजकीय आणि धार्मिक व्यवस्थाच उद्ध्वस्त करण्याचा प्रयत्न होता.

१. षड्यंत्राचे मूळ (धार्मिक तणाव):
इंग्लंडमध्ये हेन्री आठवा याच्या काळापासून कॅथोलिक आणि प्रोटेस्टंट यांच्यात संघर्ष होता. किंग जेम्स पहिला हा प्रोटेस्टंट असूनही, सुरुवातीला कॅथोलिकांना काही सवलती देईल अशी अपेक्षा होती; पण त्याने तसे केले नाही, उलट कॅथोलिकांवरचे धार्मिक आणि राजकीय निर्बंध (Restrictions) अधिक कठोर केले. यामुळे रॉबर्ट केट्सबी या उच्चभ्रू कॅथोलिक नेत्याने सूड घेण्याचा आणि कॅथोलिक राजा/राणीला सत्तेवर आणण्याचा निर्णय घेतला.

२. कट रचण्याची योजना आणि सूत्रधार (The Plotters):
केट्सबीने एकूण १३ निष्ठावान कॅथोलिक लोकांचा एक गट तयार केला. केट्सबी हा या कटाचा मूळ सूत्रधार होता, तर गय फॉक्स याने कटाची अंमलबजावणी करण्याची जबाबदारी घेतली. फॉक्स हा स्पेनमध्ये लढलेला एक अनुभवी सैनिक आणि स्फोटकांचा (Explosives) तज्ज्ञ होता.

३. लपलेल्या गनपॉडरची कहाणी (The Gunpowder):
षड्यंत्रकर्त्यांनी संसदेच्या इमारतीखालील एका तळघराचा कक्ष (Cellar) भाड्याने घेतला. या तळघरात त्यांनी ३६ बॅरल्स (सुमारे ९०० किलो) इतका गनपॉडर (दारूगोळा) अत्यंत गुप्तपणे साठवला. हा दारूगोळा सभागृहाच्या अगदी खाली ठेवण्यात आला होता, जेणेकरून ५ नोव्हेंबर १६०५ रोजी, राजा संसदेला संबोधित करण्यासाठी आला असता, हाऊस ऑफ लॉर्ड्स पूर्णपणे उडवून दिला जाईल.

४. लॉर्ड माँटीगलचे अनामिक पत्र (The Anonymous Letter):
४ नोव्हेंबरच्या रात्री, कटातील एका सदस्याला (फ्रांसिस ट्रेशम) आपल्या मित्राचा जीव वाचवायचा होता. त्याने लॉर्ड माँटीगल (Lord Monteagle) याला एक अनामिक पत्र पाठवले, ज्यात 'तुम्ही संसदेला उपस्थित राहू नका, कारण तेथे भयानक घातपात होणार आहे' असा इशारा होता. लॉर्ड माँटीगलने हे पत्र तात्काळ राजाकडे दिले.

५. ५ नोव्हेंबरची रात्र आणि अटक (Discovery and Arrest):
पत्रावरून सावध झालेल्या राजाने वेस्टमिन्स्टर पॅलेसमध्ये (Westminster Palace) शोध घेण्याचे आदेश दिले. ५ नोव्हेंबरच्या अगदी पहाटे, अधिकाऱ्यांनी तळघरात प्रवेश केला. तिथे त्यांना गय फॉक्स स्फोटक बॅरल्सजवळ उभा असलेला आढळला. त्याच्याकडे स्फोट घडवण्यासाठी लागणाऱ्या मॅचस्टिक्स (Matchsticks) होत्या. त्याला तात्काळ अटक करण्यात आली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.11.2025-बुधवार.
===========================================