1956 - सुएझ संकट-1-

[Atul Kaviraje]

1956 - The Suez Crisis

In response to Egypt's nationalization of the Suez Canal, Britain, France, and Israel launched a military intervention in Egypt.

1956 - सुएझ संकट-

इजिप्तने सुएझ कालव्याचे राष्ट्रीयकरण केल्याच्या प्रतिसादात, ब्रिटन, फ्रान्स आणि इजरायलने इजिप्तमध्ये लष्करी हस्तक्षेप केला.

📅 ५ नोव्हेंबर, १९५६ - सुएझ संकट (Suez Crisis) 🚢
लेख/निबंध (Lekh/Nibandh): 'सुएझ संकट: जागतिक राजकारणातील एक महत्त्वपूर्ण वळण'
परिचय (Parichay) 🌍
सुएझ संकट, जे १९५६ मध्ये घडले, ही आंतरराष्ट्रीय संबंधांमध्ये एक अत्यंत महत्त्वाची ऐतिहासिक घटना होती. इजिप्तचे राष्ट्रपती गमाल अब्देल नासेर 🗣� यांनी सुएझ कालव्याचे राष्ट्रीयीकरण (Nationalization) केल्यामुळे या संकटाची सुरुवात झाली. हा कालवा 🏞� आशिया आणि युरोप यांना जोडणारा, विशेषत: तेलाच्या ⛽ वाहतुकीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा जलमार्ग आहे. ब्रिटन 🇬🇧 आणि फ्रान्स 🇫🇷, ज्यांचे या कालव्यावर दीर्घकाळ नियंत्रण होते, त्यांना हा निर्णय मान्य नव्हता. परिणामी, त्यांनी इस्रायलच्या 🇮🇱 मदतीने इजिप्तमध्ये लष्करी हस्तक्षेप (Military Intervention) केला, ज्यामुळे जागतिक स्तरावर मोठा तणाव निर्माण झाला.

मुख्य मुद्दे आणि विश्लेषण (Mukhya Mudde ani Vishleshan) 🔑
१. राष्ट्रीयीकरणाची पार्श्वभूमी आणि कारणे (Rashtriyikarnachi Parshvabhumi ani Karane):

कारण: अमेरिकेने 🇺🇸 आणि ब्रिटनने आस्वान धरण (Aswan Dam) 🏞� बांधण्यासाठी दिलेले आर्थिक साहाय्य (Financial Aid) नाकारले.

प्रतिसाद: याच्या निषेधार्थ आणि आपल्या सार्वभौमत्वाचे प्रदर्शन करण्यासाठी, २६ जुलै १९५६ रोजी नासेर यांनी सुएझ कालव्याचे राष्ट्रीयीकरण केले.

महत्त्व: यामुळे कालव्याच्या महसुलावर इजिप्तचा हक्क प्रस्थापित झाला, परंतु ब्रिटन आणि फ्रान्सचे आर्थिक हितसंबंध धोक्यात आले. 💰

२. ब्रिटन, फ्रान्स आणि इस्रायलची गुप्त योजना (Britain, France ani Israelchi Gupt Yojana):

सेव्हर्स प्रोटोकॉल (Protocol of Sèvres): ऑक्टोबर १९५६ मध्ये या तीन देशांनी इजिप्तविरुद्ध लष्करी कारवाईची गुप्त योजना आखली.

रणनीती: इस्रायलने सिनाईवर (Sinai) हल्ला करायचा, आणि मग ब्रिटन-फ्रान्सने 'मध्यस्थी' च्या नावाखाली कालव्याचे क्षेत्र ताब्यात घ्यायचे. 🗡�

३. लष्करी हस्तक्षेप (Lashkari Hastakshep) (उदा. ५ नोव्हेंबरचा संदर्भ):

२९ ऑक्टोबर १९५६: इस्रायलने सिनाईवर हल्ला केला. 💥

५ नोव्हेंबर १९५६: ब्रिटन आणि फ्रान्सने पोर्ट सैद ⚓ येथे हवाई आणि पॅराट्रूपर्स उतरवून पूर्णपणे लष्करी हस्तक्षेप सुरू केला. (याच दिवसाचा उल्लेख लेखात आहे).

उद्देश: कालव्यावरील नियंत्रण पुन्हा मिळवणे आणि नासेर यांना सत्तेवरून हटवणे.

४. आंतरराष्ट्रीय प्रतिक्रिया आणि दबाव (Antarrashtriya Pratikriya ani Dabav):

अमेरिकेचा विरोध: अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष आयसेनहॉवर 🧑�💼 यांनी या हस्तक्षेपाला तीव्र विरोध केला, कारण त्यांना सोव्हिएत युनियनला (Soviet Union) ☭ मध्यपूर्वेत पाय रोवण्यासाठी संधी द्यायची नव्हती.

सोव्हिएत युनियनची धमकी: सोव्हिएत युनियनने ब्रिटन आणि फ्रान्सवर अणुबॉम्ब (Nuclear Threat) ☢️ वापरण्याची धमकी दिली.

संयुक्त राष्ट्र संघाची भूमिका (UN): संयुक्त राष्ट्र संघाने युद्धबंदीचा ठराव पारित केला आणि पहिल्या शांतता दलाची (UN Emergency Force - UNEF) ☮️ स्थापना केली.

५. परिणाम आणि माघार (Parinam ani Maghar):

आंतरराष्ट्रीय दबाव आणि अमेरिकेच्या आर्थिक धोक्यामुळे (विशेषत: पौंडावरचा 💷 दबाव) ब्रिटन आणि फ्रान्सला माघार घ्यावी लागली.

डिसेंबर १९५६: ब्रिटन-फ्रान्सची माघार. 🔙

मार्च १९५७: इस्रायलची माघार.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.11.2025-बुधवार.
===========================================