🧠 ज्ञान पंचमी (जैन): आत्म-ज्ञानाच्या आराधनेचा महापर्व-1-🧘 (आराधना), 💡 (ज्ञान)

[Atul Kaviraje]

लेख शीर्षक: ज्ञान पंचमी (जैन): आत्म-ज्ञानाच्या आराधनेचा महापर्व

तारीख: 26 ऑक्टोबर, 2025 – रविवार

🧠 ज्ञान पंचमी (जैन): आत्म-ज्ञानाच्या आराधनेचा महापर्व-

'ज्ञानम् हि मोक्षस्य कारणम्' - ज्ञान हेच मोक्षाचे कारण आहे.

कार्तिक महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील पंचमी तिथी, जी 26 ऑक्टोबर 2025 (रविवार) रोजी आहे, जैन धर्मात 'ज्ञान पंचमी' म्हणून अत्यंत श्रद्धा, भक्ती आणि उत्साहाने साजरी केली जाते. हा सण ज्ञानाच्या महत्त्वासाठी समर्पित आहे, जो जैन तत्त्वज्ञानाचा आधारस्तंभ आहे.

या दिवशी जैन समुदायाचे लोक विशेषतः आपले धार्मिक ग्रंथ (जिनवाणी), पुस्तके आणि ज्ञानाच्या सर्व साधनांची पूजा-अर्चा करतात.

जैन धर्मात सम्यक् ज्ञान, सम्यक् दर्शन आणि सम्यक् चारित्र्य - या तिघांना 'तीन रत्न' म्हटले जाते, जे मोक्ष प्राप्तीचा मार्ग दाखवतात. ज्ञान पंचमी हा प्रामुख्याने अज्ञानाचा अंधकार दूर करून, सम्यक् ज्ञानाचा प्रकाश जीवनात स्थापित करण्याचा सण आहे. हा दिवाळी उत्सवानंतर ज्ञानाची ज्योत प्रज्वलित ठेवण्याचा संकल्प दिवस आहे.

10 प्रमुख मुद्दे: ज्ञान पंचमी – भक्ती भावपूर्ण विश्लेषण

📖 जिनवाणी (शास्त्रांचे) पूजन 🙏
1.1. ज्ञानाबद्दल कृतज्ञता:
या दिवशी जैन मंदिरात आणि घरी धार्मिक ग्रंथ (जिनवाणी) स्वच्छ करून, सुंदर वस्त्रांनी (वेष्टन) बांधून, टिळक लावून आणि फुलांनी सजवून त्यांची पूजा केली जाते. हे ज्ञान देणाऱ्या साधनांबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याचे प्रतीक आहे।
उदाहरण: शास्त्रांच्या हस्तलिखिते किंवा ग्रंथांना एका उंच आसनावर स्थापित करून, अष्ट द्रव्यांनी पूजा केली जाते।
चिन्ह: 📖 (शास्त्र), 🙏 (पूजा), 🪷 (कमळ)

1.2. ज्ञानावरणीय कर्माचा क्षय:
ज्ञान पंचमीचा मुख्य उद्देश 'ज्ञानावरणीय' कर्मांचा क्षय करणे आहे, जे आत्म्याच्या शुद्ध ज्ञानाला झाकतात। या दिवशी उपवास आणि आराधनेने या कर्मांचा नाश होतो।

🧘 सम्यक् ज्ञानची प्राप्ती 💡
2.1. तीन रत्नांमध्ये प्रमुख:
जैन धर्माच्या मोक्षमार्गातील तीन रत्नांमध्ये (सम्यक् दर्शन, ज्ञान, चारित्र्य) सम्यक् ज्ञान आत्म्याच्या शुद्ध स्वरूपाला जाणण्याचा आधार मानला जातो। हा सण त्याच शुद्ध ज्ञानाच्या प्राप्तीचा संकल्प देतो।
चिन्ह: 🧘 (आराधना), 💡 (ज्ञान), 💎 (रत्नत्रय)

🤫 मौन आणि तपश्चर्या (Silence and Penance) 🤐
3.1. ज्ञान पंचमी तप:
अनेक भक्त या दिवशी ज्ञानाच्या शुद्धीसाठी विशेष तपश्चर्या करतात. काही लोक एक महिना, पाच महिने किंवा संपूर्ण वर्षासाठी दर शुक्ल पंचमीला उपवास किंवा एकासन (एक वेळचे भोजन) करतात, ज्याला 'ज्ञान पंचमी तप' म्हणतात।
उदाहरण: काही लोक या दिवशी मौन व्रत ठेवतात (वचन गुप्ती), ज्यामुळे मन एकाग्र करून ज्ञानाची आराधना करता येते।
चिन्ह: 🤫 (मौन), fasting_person (उपवास)

🌟 दिवाळी पर्वाची सांगता (Conclusion of Diwali Festival) 🔚
4.1. सणाची समाप्ती:
अनेक श्वेताम्बर जैन परंपरेत हा दिवस पाच दिवसीय दिवाळी उत्सवाचा (वीर निर्वाण दिवसापासून) शेवटचा दिवस मानला जातो, जिथे ज्ञानाच्या पूजेसोबत उत्सवाची सांगता होते।
चिन्ह: 🌟 (उजेड), 🔚 (सांगता)

🎓 ज्ञानाच्या सर्व साधनांचा सन्मान 📚
5.1. शिक्षण सामग्रीचे पूजन:
केवळ धार्मिक ग्रंथच नव्हे, तर वह्या, पेन, शिक्षण उपकरणे आणि इतर पुस्तके जी ज्ञान मिळवण्यात मदत करतात, त्या सर्वांचाही सन्मान केला जातो।
चिन्ह: 📚 (पुस्तके), 🖋� (लेखणी), 📐 (उपकरणे)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.10.2025-रविवार.
===========================================