संत सेना महाराज-विटेवरी उभा नीट देखिला गे माये-1-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

सेनार्जींनी यात्रेची तयारी केली. प्रपंच हा लटका आहे. आतून कडू असलेला भ्रमाचा भोपळा आहे, त्याचा त्याग करणे हिताचे आहे. वीरसिंहाबरोबर सेनार्जींचा संवाद झाला. तीर्थयात्रेला जाण्याचे कायम करून राजाला म्हणाले, मी देहत्यागापूर्वी निश्चित परत येईन आणि सेनाजी महाराष्ट्रामध्ये यात्रेसाठी निघून गेले.

           चला जाऊ पंढरीसी-

मध्य भारतातील तीर्थक्षेत्रे पाहात पाहात सेनाजी महाराष्ट्रातील पंढरपुरास आले. सेनाजींना पंढरपुरी आल्यावर जीवनाचे सार्थक झाले, असे वाटले. अपरिचित भक्तजन एकमेकांना उराउरी भेटून क्षेमकुशल विचारीत होते. एकमेकांना ग्रेटण्याबरोबर जेवणखाण्याचा आग्रह परोपरीने होत होता. संतमंडळीत जातिपातीचा भेदाभेदाचा लवलेशही नाही, या सख्यत्वाच्या भावनेने भेटीचा हा अपूर्व सोहळा सेनार्जीनी अनुभवला. चंद्रभागेत स्नान, पुंडलिकाचे दर्शन घेऊन विठ्ठल मंदिरात सेनाजींची पांडुरंगाबरोबर भेट झाली. त्यांना विठ्ठलाच्या नयनमनोहर मूर्तीचे दर्शन आपल्या नजरेत भरून घ्यावे असे वाटू लागले. प्रत्यक्ष परब्रह्म आपल्याकडे पाहात आहे. नव्हे, सेनार्जींना तो एक साक्षात्कारच वाटला.

विठ्ठलाचे दर्शन झाल्याने सेनाजी त्याचे पुढीलप्रमाणे वर्णन करतात,

     "विटेवरी उभा नीट देखिला गे माये।

     निवाली कांती हरपला देहभाव ॥१ ॥

     ते रूप पाहता मन माझे वेधले॥

     नुठेचि काही केले तेथुनि गे माये॥ २॥

     अवघे अवधियांचा विसर पडियेला॥

     पाहता चरणाला श्रीविठोबाच्या॥ ३॥

     सेना म्हणे चला जावू पंढरीसी॥

     जिवलग विठ्ठलाशी भेटावया॥ ४ ॥

🙏 संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

हा अभंग संत सेना महाराजांच्या विठ्ठलभक्तीचा, सगुण रूपावरच्या प्रेमाचा आणि आत्मानुभूतीचा उत्कृष्ट नमुना आहे.
पंढरपूरचा विठोबा हे महाराष्ट्राचे आणि वारकरी संप्रदायाचे आराध्य दैवत आहे.
विठ्ठलाच्या दर्शनाने आणि त्याच्या रूपाच्या ध्यानाने भक्ताला मिळणाऱ्या परम शांततेचे, विदेही अवस्थेचे आणि पूर्ण विस्मरणाचे वर्णन संत सेना महाराजांनी अत्यंत ओघवत्या भाषेत केले आहे.
या अभंगातून भक्ताची विठ्ठलाप्रती असलेली ओढ, त्याची भेटीची आतुरता आणि दर्शनानंतरची अवस्था स्पष्ट होते.

अभंगाचा आरंभ (Introduction): विठ्ठल-दर्शनाची ओढ

संत सेना महाराजांनी या अभंगाच्या माध्यमातून त्यांच्या सगुण भक्तीचा अनुभव सांगितला आहे.
'माये' (आई/सखी) ला उद्देशून ते सांगतात की, जेव्हा त्यांनी विठ्ठलाचे ते शांत, सुंदर आणि मनमोहक रूप पाहिले, तेव्हा त्यांची अवस्था कशी झाली.
देवाचे ते रूप म्हणजे केवळ बाह्य रूप नसून, ते आनंदस्वरूप आणि शांतीचे प्रतीक आहे.
या अभंगाचा मुख्य विषय म्हणजे सगुण भक्तीतून मिळणारी आत्मिक शांती आणि विठ्ठलाच्या दर्शनाची अलौकिक अनुभूती.

🕉� कडवे १

"विटेवरी उभा नीट देखिला गे माये।
निवाली कांती हरपला देहभाव ॥१॥"

घटक अर्थ (Meaning)

विटेवरी उभा नीट देखिला गे माये — आई, मी विटेवर उभे असलेले विठ्ठलाचे ते शांत, सरळ आणि सुंदर रूप पाहिले.
निवाली कांती — माझे शरीर (आत्मा) शांत झाले, तृप्त झाले.
हरपला देहभाव — माझा देह आणि मी (माझे अस्तित्व) हा भाव पूर्णपणे नाहीसा झाला.

सखोल विवेचन:

या पहिल्याच कडव्यात परम-आनंदाची आणि आत्म-साक्षात्काराची पहिली पायरी सांगितली आहे.
'विटेवरी उभा नीट देखिला' म्हणजे केवळ डोळ्यांनी पाहणे नाही, तर अंतःकरणातून साक्षात अनुभवणे असा अर्थ आहे.
विठ्ठलाचे रूप शांत, सरळ आणि मायेने भरलेले आहे.
ते रूप भक्ताला स्थिर व शांत उभे राहण्याची शिकवण देते.

'निवाली कांती' — याचा अर्थ शरीराला आलेला ताप, कष्ट आणि संसारातील दुःख शमले, शांत झाले.
कांती (आत्मा) पूर्णपणे तृप्त झाली.
'हरपला देहभाव' — म्हणजे 'मी' पणाचा, अहंकाराचा नाश होणे.
विठ्ठलाच्या दर्शनाने देहभाव नाहीसा झाला, विदेही अवस्था प्राप्त झाली.

उदाहरण:
जसे एखाद्या तप्त वाळवंटी प्रवाशास थंडगार पाणी मिळाल्यावर त्याला शांती आणि तृप्ती मिळते,
तशीच शांती आणि तृप्ती संसाराच्या तापात होरपळलेल्या भक्ताला विठ्ठलाचे दर्शन झाल्यावर मिळाली.

🕉� कडवे २

"ते रूप पाहता मन माझे वेधले।
नुठेचि काही केले तेथुनि गे माये॥ २॥"

घटक अर्थ (Meaning)

ते रूप पाहता मन माझे वेधले — ते सुंदर, शांत रूप पाहिल्यावर माझे मन पूर्णपणे त्याच्याकडे आकर्षित झाले आणि गुंतले.
नुठेचि काही केले तेथुनि गे माये — आई, मी कितीही प्रयत्न केला तरी ते मन त्या स्थानापासून (विठ्ठलाच्या रूपापासून) ढळले नाही.

सखोल विवेचन:

या कडव्यात मनाची एकाग्रता (Concentration) आणि विरक्ती (Detachment) यांचे वर्णन आहे.
विठ्ठलाचे रूप केवळ सुंदर नाही, तर ते चित्ताला वेधून घेणारे आहे.
भक्ताचे मन त्या रूपाशी जोडले गेले की, ते इतरत्र फिरत नाही.
मन स्थिर झाले आहे, कारण विठ्ठलाचे रूप त्याला शाश्वत आधार देते.

उदाहरण:
जसे मधमाशी मधाच्या पोळ्यावर बसली की तिला तिथून उडावेसे वाटत नाही,
कारण तिला तिथे परम गोडी सापडलेली असते.
त्याचप्रमाणे सेना महाराजांचे मन विठ्ठल-रूपातल्या परमानंदावर स्थिर झाले आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.11.2025-शुक्रवार.
===========================================