चाणक्य नीति-यस्मिन् देशे न सम्मानो न वृत्तिर्न च बान्धवः।।८।।-1-

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

यस्मिन् देशे न सम्मानो न वृत्तिर्न च बान्धवः ।
नच विद्यागमऽप्यस्तिवासस्तत्रन कारयेत् ।।८।।

अर्थ- उस देश में निवास न करें जहाँ आपकी कोई ईज्जत नहीं हो, जहा आप रोजगार नहीं कमा सकते, जहा आपका कोई मित्र नहीं और जहा आप कोई ज्ञान आर्जित नहीं कर सकते।

Meaning: Do not inhabit a country where you are not respected, cannot earn your livelihood, have no friends, or cannot acquire knowledge.

🧠 चाणक्य नीती - प्रथम अध्याय - श्लोक-८: सखोल विवेचन

आचार्य चाणक्य यांनी आपल्या 'चाणक्य नीती' या ग्रंथात जीवनातील व्यवहारांचे, संबंधांचे आणि स्थलांतराचे अत्यंत मूलभूत नियम सांगितले आहेत.
हा आठवा श्लोक मनुष्य कोणत्या ठिकाणी (देशात/शहरात) वास्तव्य करू नये, याचे स्पष्ट मार्गदर्शन करतो.

📜 श्लोक (Sanskrit Shloka)

यस्मिन् देशे न सम्मानो न वृत्तिर्न च बान्धवः ।
नच विद्यागमऽप्यस्ति वासस्तत्रन कारयेत् ।।८।।

१. आरंभ (Introduction) - श्लोकाचा उद्देश

आचार्य चाणक्य सांगतात की, मानवी जीवन यशस्वी, सुरक्षित आणि सन्मानाने जगण्यासाठी योग्य ठिकाणाची निवड करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
निव्वळ शारीरिक सुरक्षितता पुरेशी नाही, तर आर्थिक, सामाजिक आणि बौद्धिक प्रगतीसाठी अनुकूल वातावरण असणे गरजेचे आहे.
ज्या ठिकाणी खालील पाच आवश्यक गोष्टी नसतील, तेथे वास्तव्य करू नये, असा स्पष्ट नियम चाणक्य या श्लोकात सांगतात.

२. प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विवेचन (Arth ani Vivechan)
ओळ १: यस्मिन् देशे न सम्मानो

मराठी अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):
यस्मिन् देशे न सम्मानो – ज्या ठिकाणी (देशात/समाजात) तुमचा सन्मान (आदर) होत नाही.

विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
सन्मानाचे महत्त्व: मनुष्याला भौतिक गरजांइतकाच सामाजिक सन्मान आवश्यक आहे.
सन्मान म्हणजे केवळ प्रशंसा नव्हे, तर तुमच्या कार्याची, ज्ञानाची आणि अस्तित्वाची समाजाने केलेली योग्य दखल होय.
अनादराचा परिणाम: ज्या समाजात किंवा कार्यक्षेत्रात तुमच्या गुणवत्तेला किंमत दिली जात नाही, तेथे मन खिन्न होते.
उदाहरण: एखाद्या कलाकाराला किंवा विद्वान व्यक्तीला त्याच्या समाजात योग्य ओळख आणि आदर मिळत नसेल, तर त्याचे मन तेथून कायमचे विचलित होते.

ओळ २: न वृत्तिर्न च बान्धवः

मराठी अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):
न वृत्तिर्न च बान्धवः – जेथे उपजीविकेचे साधन (नोकरी/व्यवसाय) नाही आणि नातलग (मित्र, हितचिंतक) नाहीत.

विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
वृत्तिः (उपजीविका) – जीवन जगण्यासाठी अर्थार्जन अत्यावश्यक आहे. ज्या प्रदेशात तुमच्या कौशल्यानुसार किंवा ज्ञानानुसार उपजीविकेचे योग्य साधन उपलब्ध नसेल, तेथे राहणे म्हणजे गरिबी आणि हताशतेला आमंत्रण देणे.
बान्धवः (हितचिंतक) – 'बान्धव' म्हणजे केवळ रक्ताचे नातेवाईक नव्हे, तर चांगले मित्र, आपत्काळात मदतीला धावून येणारे हितचिंतक आणि विश्वासार्ह लोक.
संकटकाळात किंवा सामाजिक प्रसंगी ज्या ठिकाणी तुम्हाला मदतीचा हात मिळेल असे कोणी नसेल, तेथे राहणे एकटेपणा आणि असुरक्षितता वाढवते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.11.2025-गुरुवार.
===========================================