चाणक्य नीति-यस्मिन् देशे न सम्मानो न वृत्तिर्न च बान्धवः-🧠 चाणक्य बोध:-

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

यस्मिन् देशे न सम्मानो न वृत्तिर्न च बान्धवः ।
नच विद्यागमऽप्यस्तिवासस्तत्रन कारयेत् ।।८।।

🧠 चाणक्य बोध: उत्तमा स्थानी वास्तव्य 🏠

(चाणक्य नीती - प्रथम अध्याय, श्लोक-८ वर आधारित दीर्घ मराठी कविता)

१. आत्मसन्मानाचे महत्त्व (यस्मिन् देशे न सम्मानो) 👑

कविता (Kavita):
ज्या देशी नसे मान, नसे आदर थोर,
आत्म्याचा सन्मान, तोच जीवनाचा डोर,
जेथे गुणांची किंमत शून्य होते पाहा,
त्या स्थळी मानवा, राहू नको सहा!

मराठी अर्थ (Pratyek Padacha Arth):
ज्या प्रदेशामध्ये (किंवा समाजात) तुमच्या गुणांचा, कार्याचा योग्य सन्मान (आदर) केला जात नाही.
आत्मसन्मान हीच जीवनाची खरी दोरी (आधार) आहे, तो नसेल तर जीवन व्यर्थ.
ज्या ठिकाणी तुमच्या चांगल्या गुणांना आणि ज्ञानाला कोणीही महत्त्व देत नाही.
हे मानवा, अशा ठिकाणी तू क्षणाचाही विलंब न करता राहू नकोस!

इमोजी सारांश: 🚫🙇�♀️💔

२. उपजीविकेची अनिवार्यता (न वृत्तिर्न च बान्धवः - वृत्ति) 💰

कविता (Kavita):
नसे वृत्ती जेथे, नसे रोजगार काही,
अर्थाविना जगात, मनुष्याची सोय नाही,
हाताला काम नाही, कुडीला न आधार,
दारिद्र्यात जीवन, वाटे अपार भार!

मराठी अर्थ (Pratyek Padacha Arth):
ज्या ठिकाणी उपजीविकेचे योग्य साधन (नोकरी, व्यवसाय किंवा योग्य काम) उपलब्ध नाही.
धन (अर्थ) कमविल्याशिवाय या जगात मनुष्याचे जीवन सुखाने चालत नाही, त्याला अनेक अडचणी येतात.
काम नसेल तर शरीराला (कुडीला) आधार मिळत नाही, व्यक्ती निराश होते.
गरिबीत जगणे म्हणजे जीवनावर एक मोठा आणि असह्य भार आल्यासारखे वाटते.

इमोजी सारांश: 💼❌💸

३. भावनिक आधार (न वृत्तिर्न च बान्धवः - बान्धव) 🫂

कविता (Kavita):
नातेवाईक नाही, बंधू नसे सोबती,
आपत्काळामध्ये कोण आधार देती?
एकाकी जिणे ते, भितीची सावली,
प्रेम-आधार नसेल, ती भूमी तापली!

मराठी अर्थ (Pratyek Padacha Arth):
जेथे जवळचे नातेवाईक (रक्ताचे) किंवा चांगले मित्र (बंधू) कोणीही सोबतीला नाहीत.
संकट आले असता किंवा अचानक दुःख आले असता, कोणी मदतीला धावून येईल, असा आधार तेथे मिळत नाही.
एकटे आयुष्य जगणे हे नेहमी भीती आणि असुरक्षिततेच्या छायेखाली असते.
भावनिक प्रेम आणि आधार नसेल, तर ती भूमी (ठिकाण) आपल्यासाठी तापलेल्या वाळवंटासारखी आहे.

इमोजी सारांश: 😥🤝❓

४. ज्ञानाची भूक (नच विद्यागमऽप्यस्ति) 📚

कविता (Kavita):
नसे ज्ञानवृद्धीची जेथे वाट काही,
विद्यागम नसे, पुस्तकेही नाही,
बौद्धिक विकासाला अडथळा जिथे,
तो प्रदेश जाणावा, केवळ निष्फळ तिथे!

मराठी अर्थ (Pratyek Padacha Arth):
ज्या ठिकाणी नवीन ज्ञान मिळवण्याची, शिकण्याची किंवा प्रगती करण्याची कोणतीही संधी (वाट) उपलब्ध नाही.
तेथे चांगले शिक्षण (विद्यागम) मिळत नसेल किंवा ज्ञानी लोकांचा सहवास नसेल.
व्यक्तीच्या बुद्धीच्या प्रगतीला आणि विचारांना जेथे अडथळा निर्माण होतो.
अशा प्रदेशात राहणे पूर्णपणे निष्फळ (वाया गेलेले) आहे.

इमोजी सारांश: 🧠🛑📖

५. पाच कसोटींचा सारांश (पंच आधार) 🖐�

कविता (Kavita):
सन्मान, वृत्ती, आप्त आणि ज्ञान जेव्हा,
चौघांचा अभाव, तेव्हा सोडून द्या तेव्हा,
जीवन-प्रगतीचे हे पाच आधार खांब,
सत्याचा हा बोध, चाणक्याचा आरंभ!

मराठी अर्थ (Pratyek Padacha Arth):
सन्मान, उपजीविकेचे साधन, जवळचे लोक (आप्त) आणि ज्ञान मिळवण्याची संधी, या चारही गोष्टी.
या चारही आवश्यक गोष्टींचा जेथे अभाव असेल, ते ठिकाण तातडीने सोडून द्यावे.
हे चार घटक आणि सुरक्षितता मिळून जीवनाच्या प्रगतीचे पाच आधारस्तंभ आहेत.
चाणक्य नीतीचा हा बोध अत्यंत खरा आणि जीवनाच्या आरंभिक नियमांसाठी महत्त्वाचा आहे.

इमोजी सारांश: 💯🔑💡

६. अंतिम आज्ञा (वासस्तत्रन कारयेत्) ❌

कविता (Kavita):
वासस्तत्रन कारयेत्, हे अंतिम वचन,
भावनिक मोहांना मनी देऊ नको स्थान,
आत्मिक उन्नतीसाठी सत्य स्वीकारा,
प्रगती जेथे अटके, ते ठिकाण टाळा!

मराठी अर्थ (Pratyek Padacha Arth):
'अशा ठिकाणी वास्तव्य करू नये,' हे चाणक्यांचे अंतिम आणि ठाम मार्गदर्शन आहे.
केवळ जन्मभूमीचे किंवा जुन्या सवयींचे भावनिक आकर्षण (मोह) मनात ठेवू नकोस.
तुमच्या आत्म्याच्या आणि जीवनाच्या उन्नतीसाठी हे कटू सत्य स्वीकारायला शिका.
ज्या ठिकाणी तुमच्या जीवनाची प्रगती थांबते, ते ठिकाण त्वरित सोडण्याचा निर्णय घ्यावा.

इमोजी सारांश: 🛑🏃�♂️⏫

७. उपसंहार (कल्याणाचा मार्ग) ✅

कविता (Kavita):
सोडून दे भूमी, जर व्यर्थ जाई काळ,
जिथे सुख-शांती, जिथे मोकळी चाल,
ते स्थान मानावे, परमात्म्याचे घर,
चाणक्याचा बोध, जीवनाचे सार!

मराठी अर्थ (Pratyek Padacha Arth):
जर त्या ठिकाणी राहून तुमचा मौल्यवान वेळ वाया जात असेल, तर ती भूमी सोडून द्या.
जेथे तुम्हाला मनःशांती, सन्मान आणि मुक्तपणे प्रगती करण्याची संधी मिळेल.
तेच ठिकाण तुमच्यासाठी देवाचे घर आणि कल्याणाचे स्थान समजा.
चाणक्यांनी दिलेले हे मार्गदर्शन म्हणजे यशस्वी आणि सुरक्षित जीवनाचे अत्यंत महत्त्वाचे सार आहे.

इमोजी सारांश: 🌟💖🙏📝

संक्षिप्त अर्थ (Short Meaning):
चाणक्य नीतीचा हा आठवा श्लोक सांगतो की, मनुष्याने अशा ठिकाणी वास्तव्य करू नये, जेथे आत्मसन्मान नसेल, उपजीविकेचे साधन (नोकरी/व्यवसाय) नसेल, मदत करणारे हितचिंतक किंवा मित्र (बान्धव) नसतील आणि ज्ञानार्जनाची (शिकण्याची) संधी उपलब्ध नसेल.
या चारही गोष्टी मानवी प्रगतीसाठी अत्यंत आवश्यक आहेत आणि त्यांच्या अभावी तेथे राहणे म्हणजे आपले आयुष्य व्यर्थ घालवणे होय.

--अतुल परब
--दिनांक-06.11.2025-गुरुवार.
===========================================