चाणक्य नीति-धनिकः श्रोत्रियो राजा नदी वैद्यस्तु पञ्चमः-🧭 जीवनमार्ग: चाणक्य नीती

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

धनिकः श्रोत्रियो राजा नदी वैद्यस्तु पञ्चमः।
पञ्च यत्र न विद्यन्ते न तत्र दिवस वसेत् ।।९।।

🧭 जीवनमार्ग: चाणक्य नीतीचे पंचामृत 📜

(दीर्घ मराठी कविता — ७ कडवी)

🕉� कडवे १ : आरंभ आणि पंचतत्त्व

नीती म्हणे चाणक्य, ऐका महत्त्वाचा धडा,
शोधून घ्यावे जीवनाचे उत्तम निवाडा;
पाच गोष्टी जिथे नाही, सोडा तो सारा पसारा,
तेथे राहू नका, करा प्रगतीचा किनारा.

अर्थ (Meaning):
चाणक्य सांगतात की जीवनात प्रगतीसाठी आवश्यक असलेल्या पाच गोष्टी जिथे नसतील,
तिथे राहू नये.

💰 कडवे २ : पहिला आधार – धनिक

पहिले महत्त्वाचे तिथे धनिक असावा,
व्यवसाय, उद्योग, व्यापाराला चालना मिळावा;
अर्थचक्र फिरावे, सर्वांना रोजगार मिळावा,
पैसा जिथे नसेल, तिथे भुकेलाच भिडावा.

अर्थ (Meaning):
पहिली गोष्ट म्हणजे 'धनिक' (श्रीमंत व्यक्ती) असावा,
ज्यामुळे अर्थव्यवस्थेला चालना मिळते आणि लोकांना काम मिळते.

📚 कडवे ३ : दुसरे अमृत – श्रोत्रिय

दुसरा असावा तिथे श्रोत्रिय ज्ञानी,
संस्कार, धर्म, नीती देई सुंदर कहाणी;
योग्य-अयोग्याचे ज्ञान, मार्गदर्शक वाणी,
ज्ञान नसेल जिथे, तेथे वाढते अज्ञानाची करणी.

अर्थ (Meaning):
दुसरी गोष्ट म्हणजे 'श्रोत्रिय' (ज्ञानी / विद्वान) असावा,
जो समाजाला योग्य मार्गदर्शन आणि नीतिमत्ता देईल.

🛡� कडवे ४ : तिसरे कवच – राजा

तिसरा असावा तिथे राजा वा शासन चांगला,
न्याय, सुरक्षा, व्यवस्था देई कायद्याचा तो धागा;
प्रशासनाच्या भीतीमुळे अन्याय दूर पळाला,
अराजक जिथे, तिथे जीव धोक्यात सापडला.

अर्थ (Meaning):
तिसरी गोष्ट म्हणजे 'राजा' (प्रशासक / न्यायव्यवस्था) असावा,
ज्यामुळे सर्वांना सुरक्षितता आणि न्याय मिळतो.

💧 कडवे ५ : चौथे जीवन – नदी (जल)

चौथा घटक, नदी वा पाण्याची उपलब्धता खरी,
शेती, जीवन, आरोग्य, पाण्याची अति गरज पुरी;
जलाशिवाय जीवन हे व्यर्थ आणि बावरी,
पाणी नाही जिथे, ती जागा सोडावी त्वरित.

अर्थ (Meaning):
चौथी गोष्ट म्हणजे 'नदी' किंवा पाण्याची मुबलक उपलब्धता,
कारण पाण्याशिवाय जीवन शक्य नाही.

⚕️ कडवे ६ : पाचवे रक्षण – वैद्य

पाचवा हवा वैद्य जो करी आरोग्याचे रक्षण,
संकटात, आजारात देई त्वरित उपचार लक्षून;
जीवनदान देणारा हा देवमाणूस निश्‍चित,
वैद्य नाही जिथे, तिथे मृत्यूची भीती सतत.

अर्थ (Meaning):
पाचवी गोष्ट म्हणजे 'वैद्य' (डॉक्टर / आरोग्य सेवा) असावा,
ज्यामुळे गंभीर आजारात त्वरित मदत मिळते.

🌟 कडवे ७ : अंतिम सल्ला आणि निष्कर्ष

धन, ज्ञान, न्याय, जल, आरोग्य, या पाचीची महती,
जिथे यांचा अभाव, तिथे नको क्षणभर गती;
चाणक्य म्हणे, सोडून जा, करा कल्याणाची प्रीती,
तेथे राहा, जिथे प्रगतीची पाऊले पडती.

अर्थ (Meaning):
या पाच मूलभूत गोष्टी जिथे उपलब्ध नसतील,
तिथे एक क्षणही थांबू नका, कारण तेथे प्रगती आणि सुरक्षितता नाही.

✨ इमोजी सारांश (Emoji Sārānsh)
क्र.   संकल्पना (Concept)   संस्कृत पद (Sanskrit Term)   प्रतीक (Symbol)

१   धन-संपत्ती   धनिकः   💰 (पैसा)
२   ज्ञान-शिक्षण   श्रोत्रियो   📚 (ज्ञान)
३   सुरक्षितता / न्याय   राजा   🛡� (संरक्षण)
४   जलस्रोत   नदी   💧 (पाणी)
५   आरोग्य सेवा   वैद्यस्तु   ⚕️ (आरोग्य)

निष्कर्ष   अभावन तत्र दिवस वसेत्   ❌ (नको) / 🏃 (सोडून जा)   

🌼 समाप्त 🌼
📜 "चाणक्य नीतीचे पंचामृत — जीवनातील प्रगती, सुरक्षितता आणि संतुलनाचा अमृतमंत्र."

--अतुल परब
--दिनांक-07.11.2025-शुक्रवार.
===========================================