1917 - बोल्शेविक क्रांतीला सुरुवात झाली-2-

[Atul Kaviraje]

1917 - The Bolshevik Revolution Begins

The Bolshevik Revolution began with the storming of the Winter Palace in Petrograd, leading to the overthrow of the Russian Provisional Government.

1917 - बोल्शेविक क्रांतीला सुरुवात झाली-

बोल्शेविक क्रांती (ऑक्टोबर १९१७) - मन-नकाशा-

मध्यमध्ये कल्पना: १९१७ बोल्शेविक क्रांती
घटनेचे स्वरूप

मराठी दुसरी रशियन क्रांती आणि ऑक्टोबर क्रांती म्हणून ओळखली जाते.

ठिकाण: पेट्रोग्राड (Petrograd)

नेतृत्व: व्लादिमीर इलिच लेनिन आणि लिओन ट्रॉटस्की.

उद्देश: रशियात तात्पुरते सरकार उलथून टाकून कामगारांचे व शेतकऱ्यांचे साम्यवादी राज्य (Communist State) स्थापन करणे.

क्रांतीची प्रमुख कारणे

१. झारचा अंदाधुंदी कारभार: निकोलस II ची निरंकुश सत्ता.
२. पहिल्या महायुद्धातील सहभाग: प्रचंड नुकसान आणि पराभव, सैन्यात असंतोष.
३. आर्थिक विषमता: भूमिहीन शेतकरी (Peasants) आणि गरीब-शोषित औद्योगिक कामगारांची (Workers) मोठी संख्या.
४. लेनिनचा प्रभावी प्रचार: 'शांतता (Peace), जमीन (Land) आणि भाकरी (Bread)' हे बोल्शेविकचे घोषवाक्य.
५. फेब्रुवारी क्रांतीनंतरचा गोंधळ: तात्पुरते सरकार (Provisional Government) कमकुवत व निर्णय घेण्यात अपयशी ठरले.

क्रांतीचे प्रमुख टप्पे (कालानुक्रम)
टप्पा   घटना   तपशील   तारीख

१   लेनिनने 'सशस्त्र उठावाचे' आवाहन   बोल्शेविकांनी क्रांतीसाठी सशस्त्र तयारी सुरु केली   १० ऑक्टोबर १९१७
२   लष्करी क्रांतिकारी समिती (MRC) ची स्थापना   क्रांतीचे संघटन आणि नियंत्रण   १६ ऑक्टोबर १९१७
३   बोल्शेविकांनी महत्त्वाच्या जागा ताब्यात घेतल्या   पुल, रेल्वे, पोस्ट ऑफिस यांचे ताबा घेतले   २४ ऑक्टोबर १९१७
४   विंटर पॅलेसवर वेढा आणि हल्ला   तात्पुरत्या सरकारचा पाडाव, मंत्र्यांना अटक   २५-२६ ऑक्टोबर १९१७
५   नवीन सरकारची स्थापना   'कौन्सिल ऑफ पीपल्स कमिसार्स' - अध्यक्ष लेनिन   तत्पूर्वी किंवा तत्काळ

तात्काळ परिणाम

तात्पुरत्या सरकारचा पाडाव: अलेक्झांडर केरेन्स्कीचे सरकार संपुष्टात.

सत्ता सोव्हिएतच्या हाती: सर्व सत्ता कामगार, सैनिक आणि शेतकऱ्यांच्या सोव्हिएतना (परिषदांना) मिळाली.

शांतीचा करार (Decree on Peace): युद्धातून बाहेर पडण्याची घोषणा.

जमिनीचा करार (Decree on Land): शेतजमिनीची मालकी शेतकऱ्यांना दिली गेली.

साम्यवादी हुकूमशाही: बोल्शेविक पक्ष (नंतर कम्युनिस्ट पक्ष) हा एकमेव सत्ताधारी पक्ष बनला.

दूरगामी परिणाम

रशियन यादवी युद्ध (१९१८-१९२२): 'रेड' (बोल्शेविक) विरुद्ध 'व्हाईट' (झारवादी, उदारमतवादी गट).

सोव्हिएत युनियनची (USSR) स्थापना (१९२२): जगातील पहिले साम्यवादी राज्य.

साम्यवादाचा प्रसार: जगभरातील कामगार चळवळींना प्रेरणा मिळाली.

आंतरराष्ट्रीय संबंधात बदल: भांडवलशाही राष्ट्रांशी तणाव (Cold War ची नांदी).

महत्वाच्या तारीखा

घटना तारीख (जुलियन कॅलेंडरनुसार): २५ ऑक्टोबर १९१७

घटना तारीख (ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार): ०७ नोव्हेंबर १९१७ (प्रश्न संदर्भातील तारीख)

'०६ नोव्हेंबर १९१७' ही क्रांतीच्या आदल्या दिवशीची तारीख, जेव्हा उठावाची तयारी पूर्ण झाली होती.

टीप:

मन-नकाशा (Mind Map): ही संकल्पना दृश्य स्वरूपात अधिक प्रभावीपणे मांडली जाते, परंतु मजकूर स्वरूपात मुख्य संकल्पना, उप-संकल्पना आणि त्यांचे परस्परसंबंध दर्शवण्यासाठी ही क्षैतिज (Horizontal) सारणी रचना वापरली आहे.

रशिया ज्युलियन कॅलेंडर वापरत असल्याने '२५ ऑक्टोबर १९१७' ही तारीख अधिकृतपणे वापरली जाते.

ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार ती '०७ नोव्हेंबर १९१७' आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.11.2025-गुरुवार.
===========================================